Όταν την προβιά τη φοράει η "κοκκινοσκουφίτσα"

Ο λύκος είναι ένα από το πιο παρεξηγημένα άγρια ζώα. Σύμβολο δύναμης εξυπνάδας αλλά και φόβου, κυνηγήθηκε –και δυστυχώς ακόμη και σήμερα κυνηγιέται- επίμονα από τον άνθρωπο

Του Λευτέρη Χ. Θεοδωρακόπουλου

Τέλος τα παραμύθια που παρουσίαζαν τους λύκους ως τους κακούς της υπόθεσης. Δεν γίνεται η «κοκκινοσκουφίτσα» να είναι πάντα Άγια και άμοιρη ευθυνών και  την ίδια ώρα ο λύκος να βρίσκεται στα πρόθυρα της εξαφάνισης .
Ναι το υπέροχο αυτό θηλαστικό που «πολεμιέται» από τον άνθρωπο από την κοινή τους ύπαρξη βρίσκεται σε δεινή θέση ειδικά στην Ελλάδα.

Ο λύκος είναι ένα από το πιο παρεξηγημένα άγρια ζώα. Σύμβολο δύναμης εξυπνάδας αλλά και φόβου, κυνηγήθηκε επίμονα από τον άνθρωπο.
Υπήρξε το θηλαστικό με τη μεγαλύτερη γεωγραφική εξάπλωση στον πλανήτη μετά τον άνθρωπο, αλλά σήμερα αποτελεί ένα είδος που απειλείται με εξαφάνιση.
Από το 14οαι. και μετά οι συστηματικές προσπάθειες εξόντωσής του οδήγησαν στην εξαφάνιση του από 14 χώρες της κεντρικής και δυτικής Ευρώπης και γενικά από ένα μεγάλο μέρος του Βορείου Ημισφαιρίου.
Αποτέλεσμα της επικήρυξης ήταν η οριστική εξαφάνιση του λύκου από τη Πελοπόννησο ήδη από το 1940.
Για αρκετές δεκαετίες οι κάτοικοι των αγροτικών κυρίως περιοχών, εξόντωναν τους λύκους με δόκανα και δολώματα και επιδεικνύοντας μέλη του ζώου εισέπρατταν αμοιβή από τα κατά τόπους δασαρχεία. Το 1993 απαγορεύτηκε η εξόντωσή του με την ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία της Κοινοτικής  Οδηγίας 92/43(για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας) και ο λύκος συμπεριλήφθηκε στη λίστα των απειλούμενων ειδών, που προστατεύονται.

Ο λύκος στην Ελλάδα

Ο λύκος πριν το 1924 εξαπλωνόταν με μεγάλους πληθυσμούς σε όλες τις ηπειρωτικές περιοχές. Το 1924 ξεκίνησε η επικήρυξή του μαζί με άλλα "επιβλαβή" είδη, όπως η αλεπού, το τσακάλι και το κουνάβι. Μέχρι το 1981 η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων που περιείχαν στρυχνίνη ήταν από τις πιο διαδεδομένες πρακτικές θανάτωσης
-Στην Κεντρική Μακεδονία και Θράκη, ανατολικά του ποταμού Αξιού. Ο πληθυσμός αυτός επικοινωνεί με τον πληθυσμό του λύκου στη Βουλγαρία.
-Δυτικά του ποταμού Αξιού μέχρι το Νομό Φωκίδας.
Τα τελευταία χρόνια, έχει παρατηρηθεί ανάκαμψη του πληθυσμού προς τις νοτιότερες περιοχές της Στερεάς Ελλάδας, (Φωκίδα, Αιτωλοακαρνανία, και Ευρυτανία), από όπου είχε εξαφανιστεί για πολλά χρόνια. Η ανάκαμψη αυτή, οφείλεται στη μείωση της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων, στο νομικό καθεστώς προστασίας του καθώς και στην εγκατάλειψη ή μείωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε κάποιες περιοχές.
Παρά την ευρύτατα διαδεδομένη πεποίθηση ότι ο λύκος αντιμετωπίζει εχθρικά τον άνθρωπο η αλήθεια είναι ότι τον φοβάται και τον αποφεύγει.
Οι συναντήσεις λύκου και ανθρώπων που καταγράφονται δεν γίνονται από την πρόθεση του λύκου να βλάψει τον άνθρωπο, αλλά από την ανάγκη του για την εξεύρεση τροφής προκειμένου να επιβιώσει. Η παρουσία του λύκου στα φυσικά οικοσυστήματα, όπως και κάθε άλλου ζωντανού πλάσματος, είναι απαραίτητη για την ομαλή λειτουργία των φυσικών διεργασιών. Η προστασία των 'συγκατοίκων' του πλανήτη μας είναι υπόθεση όλων μας.

Το Καταφύγιο του Λύκου από τον «Αρκτούρο»

«Το Καταφύγιο του Λύκου, αποτελεί  ένα μοναδικό εργαλείο ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού και της πολιτείας, με στόχο την αντιστροφή της αρνητικής, κατά παράδοση εικόνας, στην ανθρώπινη συνείδηση και κοινωνία, της αποσαφήνισης του ρόλου του υπερήφανου αυτού ζώου στα οικοσυστήματα στα οποία συμμετέχει και της τοποθέτησής του στο οικολογικό θώκο που του αρμόζει», λέει χαρακτηριστικά στο Πινάκιο η Διευθύντρια Επικοινωνίας του Αρκτούρου Βάσω Πετρίδου.
Στην συνέχεια αναφέρει πως τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι λύκοι είναι πολλά αυτή στιγμή. Επίσης  θέτει και ένα θέμα αυτό της αποκατάστασης της τιμής του λύκου. «Τα  προβλήματα είναι πολλά, όπως και οι προκλήσεις, από τη γλυκιά και εύθραυστη κοκκινοσκουφίτσα, μέχρι τη λαθροθηρία του λύκου και των φυσικών τροφικών πηγών του (ελάφια, ζαρκάδια, αγριόχοιροι και μικρά θηλαστικά). Στοιχεία της βιολογίας, της οικολογίας, των θρύλων και όλες οι απαιτούμενες ενέργειες για την αποκατάσταση της τιμής και της περηφάνιας της φύσης, που εκπροσωπεί ο λύκος αποτελούν τα εργαλεία για την καταπολέμηση της άγνοιας… που βάζει σε κίνδυνο την άγρια ζωή».

Τα βήματα του Λύκου στην Ιστορία αλλά και στη Μυθολογία
Μια εξαίρετη έρευνα για την παρουσία του Λύκου ως ον στον πλανήτη, στη μυθολογία αλλά και στις παραδόσεις των λαών έχει κάνει η Χαρούλα Κρομυάδου, η οποία είναι Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ αλλά και Συντονίστρια της ομάδας Ο ΛΥΚΟΣ ΜΑΣ ΕΝΩΝΕΙ.
Η έρευνα που ακολουθεί  είναι της κας. Κρομυάδου.

Συμβίωση λύκου-ανθρώπου
Στην ιστορία και την προϊστορία του ανθρώπου, ο άνθρωπος και ο λύκος προϋπήρχαν και βοηθούσαν ο ένας τον άλλο ως τα δύο ανώτερα θηλαστικά-θηρευτές. Μέχρι και πριν 400 χρόνια ο λύκος ήταν ο δεύτερος αμέσως μετά τον άνθρωπο ως το πιο πετυχημένο και εξαπλωμένο θηλαστικό στη Βόρεια Αμερική.  Υπάρχουν εκτεταμένα στοιχεία ότι πριν βρεθούν σε αντιπαλότητα  ο λύκος και ο άνθρωπος-κυνηγός, παγκοσμίως απολάμβαναν τη συμβίωσή τους καθώς η ύπαρξη του ενός επωφελούσε την ύπαρξη του άλλου (Mowat 1963: 29).
Θεωρείται ότι οι λύκοι που ζούσαν κοντά στους ανθρώπινους καταυλισμούς λειτουργούσαν ως προειδοποιητικά συστήματα για τους ανθρώπους. Λόγω της αισθητηριακής τους οξύτητας και της ικανότητάς τους να επικοινωνούν μέσω των ουρλιαχτών, προειδοποιούσαν με τον τρόπο αυτό τους ανθρώπους για την προσέγγιση αντιπάλων.
Για πολλούς από τους ιθαγενείς Αμερικάνους της Βόρειας Αμερικής, ο λύκος αποτελούσε αντικείμενο σεβασμού εξαιτίας της ισχυρής του αφοσίωσης και της στοργής του προς την αγέλη του, των ικανοτήτων του ως κυνηγός και του ρόλου του στο να καθορίζει την υγεία των ζώων που κυνηγά σκοτώνοντας το αδύναμο, άρρωστο και υπέργηρο.
Όμως την εποχή του Μεσαίωνα η σχέση ανθρώπου και λύκου αλλάζει οριστικά τόσο στην Ευρώπη όσο και στη Βόρεια Αμερική. Μέσα σε λίγους αιώνες ο λύκος εξαφανίζεται από το Μεξικό, τον Καναδά, σε πολλές από τις πολιτείες της νότιας Αλάσκας αλλά και από την Σκωτία, την Αγγλία και την Ιρλανδία. Η αλλαγή αυτή -αλλά και η ανέκαθεν ανταγωνιστική σχέση του δυτικού ανθρώπου με τον εξίσου ικανό ως κυνηγό λύκο- οδηγεί το ζώο αυτό σε εξαφάνιση, εξευτελισμό και πολύ συχνά βίαιο βασανισμό και είναι αποτυπωμένη στην μυθολογία και τη λογοτεχνία. Παρακάτω σκιαγραφείται η απεικόνιση του λύκου σε παραμύθια, μύθους και λαϊκές ιστορίες.   

Ο λύκος οι μύθοι και τα παραμύθια

Ο λύκος έχεις δυσφημιστεί πολύ στη δυτική λογοτεχνική παράδοση κάτι που έχει βλάψει τη επιβίωσή του. Η προκατάληψη και ο φόβος έχουν δημιουργήσει ένα φανταστικό τέρας που με συνέπεια παίζει τον κακό στις ευρωπαϊκές ιστορίες.
Η παρουσία του λύκου είναι έντονη τόσο στην αρχαία ελληνική μυθολογία όσο και στην αρχαία ελληνική γραμματεία. Στους αρχαίους μύθους συνδέεται με τους θεούς Απόλλωνα, Άρτεμη και Δία ενώ συχνά οι θεοί μεταμορφώνουν τους ανθρώπους σε λύκους για να τους τιμωρήσουν.
Στα αρχαία ελληνικά κείμενα ο λύκος αναφέρεται στον Ηράκλειτο, τον Αίσωπο, τον Αριστοτέλη, τον Πλάτωνα και τον Ηρόδοτο. Στις αναφορές αυτές, αντικατοπτρίζονται άμεσα οι λαϊκές δοξασίες για το λύκο και παρουσιάζουν συνήθως την εικόνα του ως ζώο άγριο, πονηρό και επιθετικό προς τους ανθρώπους και τα άλλα ζώα. Σπανιότερα, ο λύκος χαρακτηρίζεται κοινωνικός και γενναίος.

Ελληνική μυθολογία   
Ο Λυκάονας, γιος του Πελασγού και πρώτος βασιλιάς της Αρκαδίας, θέσπισε τη λατρεία του Δία. Μετά από καιρό, ο Δίας πληροφορήθηκε ότι οι γιοι του Λυκάονα αμελούσαν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα και ήταν αυθάδεις απέναντι στον πατέρα τους. Ο Δίας τους επισκέφτηκε, μεταμορφωμένος σε εργάτη. Οι γιοι του Λυκάονα  τον καλωσόρισαν και έπεισαν τον πατέρα τους να σερβίρουν στον ξένο ανθρώπινο κρέας, για να διαπιστώσουν εάν είναι ο Δίας. Έτσι και έγινε. Όταν, όμως, ο Δίας κατάλαβε την ανόσια πράξη τους, τους μεταμόρφωσε σε λύκους και έφυγε θυμωμένος.
Όσον αφορά τον Αίσωπο, στον λύκο αποδίδεται το ανθρώπινο χαρακτηριστικό της εξαπάτησης του αθώου σε αντίθεση με την αλεπού που της αποδίδεται έντονη οξυδέρκεια (μύθος Ο Λύκος και η Αλεπού).

Από την λύκαινα της Ρώμης στο δρόμο της κόλασης

Πριν από τον Μεσαίωνα, ο λύκος παρουσιάζεται ως στοργική μητρική φιγούρα στην ιστορία του Ρώμου και του Ρωμύλου, δύο μικρά παιδιά που –σύμφωνα με τον μύθο- τα θήλασε και τα ανέθρεψε μια λύκαινα. Ενώ στην άλλη άκρη του Ατλαντικού ο λύκος κατέχει θέση ευλαβείας από τους Ιθαγενείς Αμερικάνους και η φυλή  Nez Perces  λατρεύει τον λύκο ως πρόγονο της ανθρώπινης φυλής.
Από την αρχή όμως των μεσαιωνικών χρόνων ο λύκος αρχίζει και καταγράφεται ως σύμβολο της αγριότητας και της απληστίας στη δυτική λογοτεχνία. Οι αιρετικοί δάσκαλοι αποκαλούνταν «λύκοι» από τους ιεροκήρυκες τον Μεσαίωνα ενώ στην τοιχογραφία του Andrea de Firenze, Ο δρόμος προς τη Σωτηρία, στο ισπανικό παρεκκλήσι της Santa Maria Novella στην Φλωρεντία, οι λύκοι που επιτίθενται συμβολίζουν τους αιρετικούς.

Η προσπάθεια της μεταστροφής και η συμβολή του Αρκτούρου

Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται μεταστροφή  της αρνητικής εικόνας του λύκου στα ελληνικά παραμύθια, τα κόμικς και την παιδική λογοτεχνία. Ο λύκος πρωταγωνιστεί σε πολλές ιστορίες χωρίς να είναι ο κακός, αλλά ο ήρωας περιπετειών με καλό τέλος και αστείων καταστάσεων.
Τα τρία μικρά λυκάκια του Ε. Τριβιζά ταλαιπωρούνται από το Ρούνι, το κακό γουρούνι, αλλά στο τέλος συμφιλιώνονται μαζί του και ζουν στιγμές χαράς και ευτυχίας ενώ στον Καλό Λύκο του Αρκά παρουσιάζεται, μέσα από μια χιουμοριστική διάθεση, ο έρωτας του λύκου για μια προβατίνα. 
Στην προσπάθειά του να επαναπροσδιορίσει τη σχέση του με το φυσικό περιβάλλον ο σύγχρονος άνθρωπος αλλάζει και τη στάση του απέναντι στο λύκο. Έτσι, ο λύκος σε αρκετά σύγχρονα λογοτεχνήματα προβάλλεται πια ως άγριο ζώο που ζει στη φύση και όχι ως εχθρός μας.
Παρ’ όλα αυτά η αρνητική σχέση ανθρώπου και λύκου δεν λέχει μεταβληθεί αισθητά στη χώρα μας. Με την προϋπόθεση ότι οι μύθοι, τα παραμύθια και οι λαϊκές παραδόσεις συνέβαλαν στη δαιμονοποίηση του λύκου, ίσως τα τελευταία δείγματα γραφής που αναφέρθηκαν παραπάνω συμβάλλουν και στην αποκατάστασή του ως άγριου ζώου και πολύτιμου κρίκου στα ελληνικά δασικά οικοσυστήματα.
Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ συστηματικά και επί χρόνια δραστηριοποιείται προς την κατεύθυνση αυτή.

Παροιμίες με πρωταγωνιστές Λύκους

Στην ελληνική παράδοση συναντάμε πολλές φορές παροιμίες με ζώα και ιδιαίτερα με λύκους ( π.χ έβαλες το λύκο να φυλάει τα πρόβατα, Ο λύκος δε βρωμίζει τη φωλιά του, Ο λύκος έχει τ' όνομα κι η αλεπού τη χάρη, Ο λύκος σαν γεράσει, μασκαράς των σκυλιών γίνεται, Ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται, το πρόβατο που φεύγει απ’ το μαντρί το τρώει ο λύκος, κ. α.)
Δεν είναι μόνο πρώτος στην κακία, όπως υποστηρίζουν κάποιοι, είναι πρώτος και στη σοφία του λαού. Και αυτό ίσως να σημαίνει ότι ο λύκος είναι το άγριο ζώο που αγαπάμε να μισούμε ή που κατά βάθος θαυμάζουμε περισσότερο.
Η σχέση του ανθρώπου με τον λύκο είναι ιδιαίτερα έντονη σε πολλές δομές της ελληνικής γλώσσας και της σκέψης, όπως και στις παροιμίες. Στις παροιμίες ως γνωστόν αποτυπώνεται η ψυχοσύνθεση του λαού, ο τρόπος σκέψης και η καθημερινότητα του.