Οι «Άλικες Σιωπές» φωνάζουν για τα μοιραία λάθη και τα φριχτά εγκλήματα

Το βιβλίο της Κλαίρης Θεοδώρου που φωτίζει τις σκοτεινές πλευρές της ελληνικής νεότερης Ιστορίας

Συνέντευξη στον Λευτέρη Χ. Θεοδωρακόπουλο για το Πινάκιο

 Η νεότερη Ιστορία από τον τέλος του Β’ παγκοσμίου πολέμου έως και το τέλος του εμφυλίου για κάποιο λόγο έχει μπει κάτω από το χαλί στην Μέση Εκπαίδευση.

Οι νέες γενιές μεγαλώνουν αγνοώντας την καθώς ποτέ δεν είναι αυτό το κομμάτι στην διδακτέα ύλη.

Ωστόσο η συγγραφέας Κλαίρη Θεοδώρου με ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα τις «Άλικες Σιωπές», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός ρίχνει φως σε αυτή την σκοτεινή για την Ελλάδα περίοδο.

Η συγγραφέας έχει προσεγγίσει την περίοδο αυτή με 43(!) σημειολογικές επεξηγήσεις.

Η κα. Κλαίρη Θεοδώρου μιλά για  αυτό το αριστουργηματικό μυθιστόρημα στο Πινάκιο για την αναζήτηση της, για την έρευνα της αλλά και για την ισορροπία που κράτησε σε ένα τόσο ευαίσθητο ιστορικό κύτταρο.

Ένα βιβλίο επίκαιρο καθώς η χειμερία νάρκη των τεράτων φαίνεται να οδεύει στο τέλος της. 

Μέσα από την ζωή της Ηλέκτρας και του Δημήτρη ξετυλίγεται το πιο μπερδεμένο κουβάρι της Ιστορίας από τα χρόνια πριν αναλάβει ο Μεταξάς την εξουσία στην Ελλάδα, από τον ελληνοιταλικό πόλεμο, το γερμανικό ζυγό έως τον εμφύλιο στα βουνά της Μακεδονίας έως τα πρώτα βήματα της χώρας μετά την δίνη που την γονάτισε.

Άλικες σιωπές ένα μυθιστόρημα πρόκληση και για εσάς και για τους αναγνώστες; Και ο λόγος που το φέρνω ως ερώτημα είναι ότι διαδραματίζεται στις πιο σκοτεινές εποχές της ελληνικής

ιστορίας…

«Για μένα σίγουρα και σίγουρα ελπίζω και για τους αναγνώστες, αφού διαδραματίζεται κατά κύριο λόγο, όπως κι εσείς αναφέρετε, σε μια πολύ σκοτεινή περίοδο της Ιστορίας μας, μια εποχή για την οποία πάντα ήθελα να μάθω περισσότερα και ως αναγνώστρια και ως συγγραφέας».

Αλήθεια, τι σας ώθησε να συγγράψετε ένα έργο πάνω σε αυτή την περίοδο ;

«Ήταν στην ουσία ένα προσωπικό στοίχημα που έβαλα σκοπό να το κερδίσω. Με εκνεύριζε πάντα και ως μαθήτρια παλαιότερα και ως καθηγήτρια αργότερα το γεγονός πως τα διδακτικά εγχειρίδια της Νεότερης Ιστορίας έφταναν μονάχα ως τον Β’Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος μάλιστα τις περισσότερες φορές διδασκόταν επιγραμματικά. Σκόπιμα και απόλυτα συνειδητά έμενε λοιπόν ένα ζωτικό κομμάτι της ιστορίας μας απέξω, ένα κομμάτι στο οποίο «διψούσα» να εντρυφήσω και να φέρω έστω και εν μέρει μέσω του βιβλίου μου στο φως. Κάπως έτσι γεννήθηκε μέσα μου η ιδέα της συγκεκριμένης ιστορίας κατά τη διάρκεια ενός φωτογραφικού οδοιπορικού στα εγκαταλελειμμένα χωριά της Πίνδου, τα λεγόμενα «πλίνθινα χωριά», τα Κορέστεια, στον επαρχιακό παραμεθόριο δρόμο που ενώνει την Καστοριά με τις λίμνες των Πρεσπών. Τα μέρη εκείνα αιχμαλώτισαν τόσο τον φωτογραφικό μου φακό με το σκουροκόκκινο χρώμα τους, όσο και την ψυχή με τη σκοτεινή τους μελαγχολία, την περιρρέουσα αίσθηση εγκατάλειψης, λήθης και σήψης μαζί, το βάρος της ιστορίας που κουβαλούσαν, μια ιστορίας βαμμένης με τα πιο μελανά χρώματα. Μίλησα με τους λιγοστούς, υπέργηρους κατοίκους της περιοχής και άκουσα με προσοχή τις διηγήσεις τους και ανάμεσα τους, μου συστήθηκε ξάφνου νοερά κι ένα νεαρό ζευγάρι: η Ηλέκτρα και ο Δημήτρης, οι πρωταγωνιστικοί χαρακτήρες των «Άλικων Σιωπών».».

43 σημειολογικές σημειώσεις! Απόδειξη έρευνας και μάλιστα εκτεταμένης, την οποία στοιχειοθετήσατε με μαεστρία στην ροή του βιβλίου σας.  Πόσος χρόνος χρειάστηκε αλλά και πόση δουλειά για να φτάσετε σε αυτό το αποτέλεσμα ;

«Ήταν όντως ιδιαίτερα χρονοβόρα -ένας χρόνος ακατάπαυστης αναζήτησης- και δύσκολη η έρευνα για το βιβλίο αυτό, η πιο δύσκολη που έχω κάνει ως τώρα, ιδίως όσον αφορά στα γεγονότα του Εμφυλίου. Έπρεπε να «παλέψω» με ένα πλήθος πηγών και μαρτυριών, πολλές εκ των οποίων ήταν εξαιρετικά οδυνηρές και ψυχοφθόρες, ενώ παράλληλα οι περισσότερες εξ αυτών ήταν αντιφατικές και μεταξύ τους αντικρουόμενες, ανάλογα πάντα με την πολιτική απόχρωση που είχαν. Χρειαζόταν λοιπόν έλεγχος και επαλήθευση μαζί με ψυχικό σθένος και αντοχές προκειμένου να «αντέξω» αυτά που διάβαζα».

Το να κρατήσετε ισορροπίες  είχε και αυτό μια επιπρόσθετη  δυσκολία;

«Η ισορροπία και η αντικειμενικότητα ήταν εξαρχής για μένα το άλφα και το ωμέγα ως προς την απόδοση του ιστορικού πλαισίου. Νομίζω όμως πως τα κατάφερα αρκετά καλά στον τομέα αυτό και μάλιστα χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία, γιατί στην πραγματικότητα σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξα όντως και η ίδια ύστερα από την εκτεταμένη έρευνα που πραγματοποίησα. Πιστεύω δηλαδή πως αμφότερες πλευρές πίστεψαν σε μια συγκεκριμένη ιδεολογία, την οποία υπηρέτησαν πιστά και τυφλά με αποτέλεσμα να διαπραχθούν και από τις δύο παρατάξεις μοιραία λάθη και φριχτά εγκλήματα. Γιατί, τόσο οι δεξιοί όσο και οι αριστεροί στον Εμφύλιο υπήρξαν, κατά την άποψή μου, ταυτόχρονα θύτες και θύματα».

Στην νεότερη Ιστορία διαπράχθηκαν εγκλήματα και από τις δύο πλευρές. Υπάρχουν ταμπού και δεν διδάσκεται ακόμη και σήμερα  στα σχολεία;

«Είναι πρόσφατη Ιστορία και νωπές ακόμα οι μνήμες, αν αναλογιστεί κανείς πως για τη δική μου για παράδειγμα τη γενιά τα γεγονότα αφορούν τους ίδιους τους παππούδες μας. Είναι δύσκολη λοιπόν ακόμα η αποστασιοποίηση, παράλληλα πάντα με το γεγονός πως εξακολουθούν δυστυχώς να υπάρχουν διχαστικές και φανατισμένες φωνές στην κοινωνία μας. Παρόλ’ αυτά, πιστεύω ακράδαντα πως ο μόνος τρόπος για να εμποδίσει κανείς την επανάληψη των λαθών του ιστορικού παρελθόντος και να σπάσει τον φαύλο κύκλο της βίας και της πώρωσης, είναι το να κάνει αναδρομή στις ρίζες του και να κατανοήσει τους λόγους που οδήγησαν σε συγκεκριμένες καταστάσεις, ώστε να αφυπνιστεί και να είναι έτοιμος να αναγνωρίσει κατευθείαν τις «κακοτοπιές» στο μέλλον».

Φοβάστε ότι η Ιστορία με τους κύκλους που κάνει θα φέρει στο προσκήνιο ανθρώπους σαν τον Χαρίλαο;

«Πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι σαν τον Χαρίλαο, πάντα θα υπάρχουν όμως κι εκείνοι που θα είναι σαν τον Ισίδωρο ή σαν την Ηλέκτρα και αυτό είναι εντέλει εκείνο που μας επιτρέπει να διατηρούμε τις ελπίδες μας για το αύριο. Γιατί για κάθε φανατισμένη και πωρωμένη φωνή υπάρχουν πάντα στον αντίποδα της κι εκείνοι που δεν βλέπουν με παρωπίδες, που κατανοούν τα λάθη τους και που μαθαίνουν από αυτά, ώστε να εξελιχθούν στη συνέχεια σε καλύτερους ανθρώπους, ικανούς να αντισταθούν σε κάθε μορφή παράνοιας και αδικίας».

Ο Τάσος ήταν ο άνθρωπος που βρισκόταν πάντα στο μάτι του κυκλώνα. Από την Μικρασιατική Καταστροφή έως τον Εμφύλιο.  Η γενιά του είναι από τις πιο «τσαλαπατημένες» ιστορικά;

«Οι πρόσφυγες που κατέφθασαν στην Ελλάδα ύστερα από τη Μικρασιατική Καταστροφή έχασαν τα πάντα, όχι μονάχα μία φορά, πολλές φορές, κάθε μέρα στην ουσία της μετέπειτα ζωής τους. Έχασαν τους ανθρώπους τους με φριχτό τρόπο μπροστά στα μάτια τους, τις περιουσίες τους, το βιοτικό τους επίπεδο και έφτασαν σε μια «πατρίδα» που στην ουσία δεν τους αποδέχτηκε ποτέ. Σαφέστατα υπήρξαν λοιπόν τα θύματα της Ιστορίας και η δυσμενής τους θέση εντάθηκε ακόμα περισσότερο στον Εμφύλιο».

«Μείνε στο τώρα, ζήσε στο τώρα!», προέταξε στον εαυτό της η έφηβη Ηλέκτρα. Αυτή την φράση ακολούθησε σε όλη της την ζωή;

«Η Ηλέκτρα από ένα σημείο και μετά έπρεπε, αν ήθελε να επιβιώσει χωρίς να τρελαθεί, να διαγράψει το παρελθόν της και μάλιστα μονοκονδυλιά. Κι ένας άνθρωπος που χάνει το χθες, σπάνια σκέφτεται το αύριο. Εγκλωβίζεται κατά μία έννοια λοιπόν στο τώρα, γεγονός όμως που αποτελεί παράλληλα και θείο δώρο, αφού μονάχα αυτός που ζει το τώρα ζει αληθινά».

«Να παίξω κι εγώ το δικό μου ρόλο σε αυτή τη σκακιέρα του άκρατου παραλογισμού της αλόγιστης αδικίας». Τελικά τα πιόνια είναι αυτά που θυσιάζονται και στο τέλος τα χάνουν όλα;

«Ναι, είναι οι απλοί άνθρωποι εκείνοι που καταλήγουν τελικά αναλώσιμοι μπροστά στις βλέψεις και τις επιθυμίες των μεγάλων, τις οποίες πολλές φορές ούτε ξέρουν και στην πραγματικότητα ούτε καν υποψιάζονται. Άγονται και φέρονται επηρεασμένοι από σαθρές ιδεολογίες και παραπλανούνται από πολιτικές σκοπιμότητες και στρατηγικές που ουδεμία σχέση έχουν με τους λόγους για τους οποίους οι ίδιοι πολεμούν. Δυστυχώς, σε κάθε είδους σύρραξη, οι αφορμές που οδηγούν σε αυτή σπάνια έχουν σχέση με τα αληθινά αίτια και τα πιόνια, η μάζα του κόσμου δηλαδή, αποτελεί το εύκολα χειραγωγήσιμο όπλο στα χέρια των ισχυρών».

«Τόσος πόνος, τόσος εξευτελισμός, τόσο αρρωστημένα μυαλά. Προς τι αλήθεια όλο αυτό; Τι ακριβώς είχαν να χωρίσουν», είναι πιο πολύ δική σας σκέψη ή του «χάρτινου» ήρωα σας;

«Είναι η σκέψη που γιγαντώθηκε μέσα μου πραγματοποιώντας την έρευνα για αυτό το βιβλίο και εκφράστηκε τελικά μέσα από τους ήρωες μου: η ματαιότητα και το γιατί. Γιατί σκοτώθηκαν Έλληνες, γείτονες, μέλη της ίδιας οικογένειας μεταξύ τους και μάλιστα με τρόπους που σοκάρουν στο άκουσμα τους και τις πιο αρρωστημένες φαντασίες. Ξυπνούσα και κοιμόμουν επί μήνες με αυτό το «γιατί» να με βασανίζει και η αλήθεια είναι πως δεν κατέληξα κάπου πέρα από τη συνειδητοποίηση πως αυτού του τύπου η βία είναι πανανθρώπινο φαινόμενο και πως τέτοιου είδους φρικαλεότητες συνέβαιναν ανέκαθεν σε πολέμους, ιδίως σε εμφυλίους, παγκοσμίως. Αναρωτιέται λοιπόν κανείς, αν οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν υπό ορισμένες συνθήκες να μεταμορφωθούν στα χειρότερα κτήνη, ιδίως όταν επικρατεί η δύναμη της μάζας, όταν υπάρχει η δικαιολογία πως ακολουθούν διαταγές και οι αποφάσεις δεν βαραίνουν τους ίδιους. Με ταράζει αυτή η σκέψη, δεν θέλω να τη δεχτώ, φοβάμαι όμως πως ισχύει».

«Γιατί ένας άντρας θα θυσίαζε τα πάντα, τον ίδιο του τον εαυτό αλλά και όσους αγαπούσε για μια ιδέα, ενώ μια γυναίκα, ακόμη και αν πίστευε στην ιδέα θα έβαζε πάνω απ’ όλα τους ανθρώπους της ». Αυτό είναι νομοτελειακό ;

«Όχι, τίποτα που αφορά ανθρώπινα συναισθήματα δεν μπορεί να είναι νομοτελειακό. Νομίζω όμως πως οι γυναίκες, ίσως επειδή έχουν στη φύση τους τη μητρότητα είναι πιο συνηθισμένο να βάλουν πάνω απ’ όλα την οικογένειά τους και τους ανθρώπους που αγαπούν, παρά την ιδεολογία που «οφείλουν» να υπηρετήσουν. Παρόλ’ αυτά, ο κάθε «κανόνας» επιβεβαιώνεται μέσα από τις εξαιρέσεις του».

«Δεν φταίνε οι καταστάσεις… Εμείς φταίμε και το κτήνος που κρύβουμε σχεδόν όλοι μέσα μας, έτοιμο να χιμήξει και να κατασπαράξει τα πάντα στην πρώτη ευκαιρία», είπε ο Τάσος στο Δημήτρη. Αλήθεια αυτό το «κτήνος» εν έτη 2019 το έχουμε ημερέψει ή έχει μετεξελιχθεί;

«Το κτήνος πέφτει σε «χειμερία νάρκη» σε περιόδους ειρήνης και ηρεμίας και ξυπνά πανίσχυρο και διψασμένο για αίμα σε κάθε παρεκτροπή της Ιστορίας. Μπορεί να μην έχει τη μορφή που είχε κάποτε, μπορεί να μετεξελίσσεται και να αλλάζει πρόσωπα, είναι όμως παρόν και ιδίως στις μέρες μας ένα τυχόν «ξύπνημά» του μπορεί να αποδειχτεί πιο τρομαχτικό από ποτέ».