Αποκαλύπτουμε την πιστή ακόλουθο της Θεάς Αθηνάς

Κουκουβάγια: Athene noctua-φωτογραφία του Π. Ανδριόπουλου μια παραχώρηση της ορνιθολογικής στο ΠΙΝΑΚΙΟ

Tου Λευτέρη Σταύρακα, μέλος Ορνιθολογικής

O άνθρωπος ανέκαθεν είχε μια ιδιαίτερη σχέση με τις κουκουβάγιες. Από την αρχαιότητα, όταν αποτελούσαν σύμβολο σοφίας, ως και στις μέρες μας όπου για πολλούς το απόκοσμο κάλεσμά τους τη νύχτα αποτελεί κακό οιωνό, ακόμα και προαναγγελία θανάτου, τα Γλαυκόμορφα έδωσαν αφορμές για μια ολόκληρη σειρά μύθων και ιστοριών. Καθώς, δε, εκμεταλλεύεται συχνά την ανθρώπινη παρουσία για εύρεση τροφής και στέγης δεν είναι παράξενο που ο άνθρωπος έδωσε σε πολλά από αυτά τα είδη ανθρώπινα ονόματα, δείχνοντας έτσι την οικειότητα που απέκτησε στο πέρασμα των χρόνων. Αυτό δυστυχώς δεν απέτρεψε την εσκεμμένη θανάτωση που δυστυχώς (έστω και σε μικρότερο βαθμό) συμβαίνει και στις μέρες μας…

Στον κόσμο υπάρχουν πάνω από 220 είδη, ενώ στην χώρα μας έχουν καταγραφεί 9. Όλα τους χαρακτηρίζονται από τα μεγάλα μάτια που τους επιτρέπουν να βλέπουν στο σκοτάδι, ικανότητα αθόρυβης πτήσης για να αιφνιδιάζουν το θήραμά τους, και φυσικά, την ικανότητα να στρέφουν το κεφάλι τους έως και 270 μοίρες!

Το ξέρατε αυτό;

Καθώς η πλειοψηφία των μικρών θηραμάτων καταπίνεται αμάσητη, οι κουκουβάγιες εξεμούν τα μέρη που δε χωνεύονται (οστά, τρίχες, φτερά) σε χαρακτηριστικούς σβώλους που λέγονται εμετοπήγματα (αγγλ. pellets). Τα pellets μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για την παρουσία και διατροφή κάθε είδους ανά εποχή και περιοχή.

                                                  .

Τυτώ Tyto alba

Το είδος που με το λευκό του πτέρωμα, τα κατάμαυρα μάτια και την απόκοσμη φωνή θυμίζει φάντασμα! Εξαπλωμένη σε όλη την ηπειρωτική χώρα αλλά και σε πολλά νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου, η Τυτώ προτιμάει αγροτικές περιοχές με διάσπαρτα κτίρια για να φωλιάσει. Καθαρά νυκτόβια, τρέφεται με τρωκτικά σε πολύ μεγάλο ποσοστό, αποτελώντας πολύτιμο σύμμαχο των αγροτών. Δυστυχώς, οι τελευταίοι συχνά δεν εκτιμούν την συνεισφορά της και είναι συχνό το φαινόμενο καταστροφής φωλιών τους.

Γκιώνης Otus scops

Από τις μικρότερες κουκουβάγιες της Ελλάδας, και η μόνη που μεταναστεύει σε τακτική βάση. Πολλά πουλιά στην Νότια Ελλάδα παραμένουν και τον χειμώνα, οι βόρειοι πληθυσμοί όμως μεταναστεύουν κάθε φθινόπωρο. Η χαρακτηριστική φωνή του είναι κοινό άκουσμα στα χωριά και τις πόλεις, ακόμα και στο κέντρο της Αθήνας! Λόγω του μικρού μεγέθους του, τρέφεται σε πολύ μεγάλο βαθμό με έντομα. Φωλιάζει κυρίως σε δέντρα, γι’ αυτό και τον βρίσκουμε σε οποιοδήποτε βιότοπο διαθέτει έστω και αραιές συστάδες δέντρων (δάση, υγρότοπους, αγροτικές εκτάσεις) ακόμα και σε πάρκα πόλεων.

Μπούφος Bubo bubo

Ο «αετός» της οικογένειας, το μεγαλύτερο σε μέγεθος είδος δεν είναι καθόλου χαζός, όπως υπονοεί το όνομα που του έδωσαν οι άνθρωποι… Αντιθέτως, παρά το μέγεθός του καταφέρνει να περνάει απαρατήρητος και να αποτελεί ένα ευρέως εξαπλωμένο είδος στην ηπειρωτική Ελλάδα (συμπεριλαμβανομένης της Αττικής) αλλά και σε ορισμένα μεγάλα νησιά με κατάλληλο βιότοπο (π.χ. Λέσβος, Σάμος). Προτιμάει αραιά δασωμένες περιοχές με διάκενα, αλλά έχει καταγραφεί ακόμα και σε αραιή μακκία, αρκεί να υπάρχουν βράχια με μεγάλες τρύπες για να φωλιάσει. Τρέφεται με θηλαστικά μικρού και μεσαίου μεγέθους (τρωκτικά, σκαντζόχοιροι και λαγοί) αλλά και πουλιά, που μπορούν να φτάσουν το μέγεθος της Κουρούνας! Οι κυριότερες απειλές για το είδος είναι η θανάτωση από λαθροθήρες και οι προσκρούσεις σε καλώδια.

Σπουργιτόγλαυκα Glaucidium passerinum

Η μικρότερη κουκουβάγια, που όσο μπόι της λείπει τόσο θάρρος έχει! Δε διστάζει να επιτεθεί σε θήραμα του ίδιου μεγέθους με αυτήν, με πολύ μεγάλη επιτυχία. Η πιο σπάνια και δυσκολοθώρητη κουκουβάγια, ως τώρα έχει καταγραφεί μόνο στα πυκνά δάση της Ροδόπης. Παρόλο που είναι αρκετά ημερόβιο είδος, τρεφόμενη με μικρά θηλαστικά και πουλιά, η παρατήρησή της αποτελεί εξαιρετικά δύσκολο έργο, πιθανόν λόγω του μικρού πληθυσμού της.

Κουκουβάγια Athene noctua

Κουκουβάγια: Athene noctua-φωτογραφία του Κ.Σταφυλίδη 

Το σύμβολο της σοφίας αλλά και της πόλης της Αθήνας, η Κουκουβάγια είναι ο πιο γνωστός εκπρόσωπος της οικογένειας στην Ελλάδα. Και δεν είναι τυχαίο, καθώς είναι το είδος με τη μεγαλύτερη εξάπλωση, τόσο στην ηπειρωτική όσο και τη νησιωτική Ελλάδα. Φωλιάζει σε ανοιχτές εκτάσεις κάθε είδους: καλλιέργειες, μακκία, φρύγανα, αλλά και σε πάρκα πόλεων. Τρέφεται με μικρά τρωκτικά και μεγάλα έντομα. Κυκλοφορεί πολύ συχνά και στο φως της ημέρας, καθιστώντας την το πιο φωτογενές είδος. Στο παρελθόν παρατηρήθηκε μείωση των πληθυσμών της λόγω της εκτεταμένης χρήσης αγροχημικών, στις μέρες μας όμως δείχνουν να έχουν σταθεροποιηθεί.

Χουχουριστής Strix aluco

Σχεδόν αποκλειστικά νυκτόβιος, ο Χουχουλιόγιωργας (όπως τον αποκαλούν σε πολλά χωριά) διατηρεί χαμηλό προφίλ. Είναι αρκετά εξαπλωμένος στην ηπειρωτική χώρα και ορισμένα μεγάλα νησιά, η παρουσία του όμως δύσκολα αποκαλύπτεται παρά μόνο την άνοιξη που το χαρακτηριστικό του κάλεσμα σπάει τη μονοτονία της νύχτας. Νιώθει το ίδιο άνετα τόσο σε πυκνά δάση όσο και σε ανοιχτές εκτάσεις αρκεί να υπάρχει κατάλληλη θέση φωλιάσματος, κουφάλες δέντρων ή τρύπες σε βράχους. Μπορεί να παρατηρηθεί ακόμα και μέσα σε μεγάλες πόλεις (το ζευγάρι του Εθνικού Κήπου της Αθήνας είναι χαρακτηριστική περίπτωση). Τρέφεται με τρωκτικά, αλλά δε λέει και όχι σε πουλιά αν αυτά είναι πολυάριθμα.

Νανόμπουφος Asio otus

Όπως υποδηλώνει και το όνομά του, αποτελεί μια μικρότερη και πιο ντελικάτη έκδοση του Μπούφου. Από τα λίγα είδη που προτιμάνε φτιαγμένη φωλιά παρά μια τρύπα για να φωλιάσουν, ενώ φυσικά δεν τη φτιάχνει μόνος του αλλά επιλέγει εγκαταλειμμένες, κυρίως κορακοειδών. Τον βρίσκουμε σε περιοχές με διάσπαρτα δέντρα, είτε αυτές είναι δασικές εκτάσεις, καλλιέργειες, ακόμα και πάρκα πόλεων. Τρέφεται με τρωκτικά και άλλα μικρά θηλαστικά. Το χειμώνα καταφθάνουν και άτομα από βορειότερα και παρατηρείται και σε περιοχές που δε φωλιάζει, συχνά σε ομάδες. Το καλοκαίρι είναι σχετικά εύκολο να αντιληφθούμε την παρουσία τους, από τις ακατάπαυστες φωνές των μικρών που θυμίζουν τον ήχο μιας πόρτας που τρίζει!

Βαλτόμπουφος Asio flammeus

Κουκουβάγια: Βαλτόμπουφος -φωτογραφία της Λ.Σιμιτζή

Η μόνη κουκουβάγια της Ελλάδας που δε φωλιάζει σε τακτικό επίπεδο και είναι και η πλέον ημερόβια. Χειμερινός επισκέπτης ως επί το πλείστον, καταγράφεται σε υγρότοπους της Βόρειας και Δυτικής Ελλάδας, αλλά σε περιόδους βαρυχειμωνιάς έχει παρατηρηθεί και νοτιότερα. Υπάρχουν και καλοκαιρινές καταγραφές, κυρίως στο Δέλτα του Έβρου, χωρίς όμως να υπάρχουν απτές αποδείξεις φωλιάσματος. Σε αντίθεση με όλες τις άλλες κουκουβάγιες, ο Βαλτόμπουφος πετάει συχνά ψηλά, θυμίζοντας Γερακίνα. Τρέφεται κυρίως με τρωκτικά και άλλα μικρά θηλαστικά.

Αιγωλιός Aegolius  funereus

Καθαρά νυχτόβιος, ο Αιγωλιός (ή Χαροπούλι για πολλούς χωρικούς) βρίσκεται αποκλειστικά σε δάση μεσαίου και μεγάλου υψομέτρου. Καθαρά νυκτόβιο, η οπτική παρατήρησή του είναι εξαιρετικά δύσκολη και οι περισσότεροι αρκούνται στο να ακούσουν την ιδιαίτερη φωνή του που για πολλούς αποτελούσε στο παρελθόν προαναγγελία θανάτου! Η παρουσία του έχει επιβεβαιωθεί σε διάσπαρτες περιοχές της Κεντρικής και Βόρειας Ελλάδας, (π.χ. Ροδόπη, Όλυμπος, Οίτη, Παρνασσός) αν και είναι πολύ πιθανόν να απαντά και σε πολλές άλλες ορεινές περιοχές.

ΠΡΟΣΟΧΗ!

Ορισμένα είδη Κουκουβάγιας (π.χ. Χουχουριστής) μπορεί να γίνουν πολύ επικίνδυνα όταν ανατρέφουν μικρά, γι’ αυτό και θα πρέπει να αποφεύγουμε την ενόχλησή τους κατά την διάρκεια της αναπαραγωγής.

ΥΓ: Ευχαριστούμε πολύ την κα. Ελίνα Σαράντου για την παραχώρηση του σπάνιου και εκπληκτικού υλικού της Ορνιθολογικής Εταιρείας.