Πώς να υψώσετε ασπίδα στον διαδικτυακό εκφοβισμό των παιδιών

Διαδικτυακός εκφοβισμός κατ' οικόν

Οι εποχές έχουν αλλάξει…αναμφίβολα όμως πάντα γινόταν αυτό. Ωστόσο πια η τεχνολογία έχει μπει για τα καλά όχι μόνο στην δικιά μας ζωή αλλά και σε αυτή την παιδιών.

Η σύγχρονη ζωή και οι απαιτήσεις επιτάσσουν τα παιδιά στο σπίτι να είναι καθηλωμένα μπροστά στην τηλεόραση να «αλωνίζουν» σε γειτονιές όπου μοχθηρά τέρατα με ένα download στοιχειώνουν τις παιδικές φαντασίες και  παιδικά υποσυνείδητα.  

Ο Αλκίνοος ένας 7χρονος πιτσιρικάς κάθε φορά που με συναντά μου μιλά για την μεγάλη του αγάπη, το παιχνίδι που τον καθηλώνει στην οθόνη. Όταν το googlaρα για να το δω τρόμαξα από τις εικόνες και μόνο που αντίκρισα. Την 4η Ιούνιου, ήταν η παγκόσμια ημέρα κατά της επιθετικότητας εναντίον των παιδιών.  Ωστόσο πέρα από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια βίας έχουν αυξηθεί και τα κρούσματα cyber bullying μέσω των social media γεγονός που προσδίδει και άλλη διάσταση στο θέμα  

Έτσι η επιθετικότητα στα παιδιά καλλιεργείται και μέσω διαδικτύου.  Η κα. Λίλη Γράψα, Συστημική Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια του Διά…Λόγου Τέχνη εξηγεί πώς να προστατεύσουμε τα παιδιά μας από τις φιγούρες που γεννούν φόβο και τρόμο αλλά και πώς να αποφύγουν το cyber bullying. 

Η παγκόσμια ημέρα κατά της επιθετικότητας εναντίον των παιδιών

Εικόνες που βλέπουν παιδιά στην τηλεόραση τους

Η 4η Ιουνίου έχει οριστεί παγκοσμίως ως η ημέρα κατά της επιθετικότητας εναντίον των παιδιών με σκοπό την ευαισθητοποίηση κυβερνήσεων, αλλά και απλών πολιτών. Την απόφαση έλαβε το 1983 η γενική συνέλευση του ΟΗΕ με αφορμή την επιθετικότητα του ισραηλινού κράτους κατά μεγάλου αριθμού παιδιών παλαιστινιακής καταγωγής. Η ημέρα αυτή σηματοδοτεί τις διάφορες μορφές βίας στις οποίες γίνονται δέκτες εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο. Οι πιο γνωστές μορφές βίας είναι η σωματική, η σεξουαλική, η ψυχολογική ή λεκτική, η παραμέληση, η παιδική εργασία, ο σχολικός εκφοβισμός (bullying) και ο διαδικτυακός ή ηλεκτρονικός εκφοβισμός κατά των παιδιών (cyber bullying) -που τελευταία έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις, για τον οποίο και θα μιλήσουμε παρακάτω.

Διαδικτυακός εκφοβισμός είναι η χρήση της τεχνολογίας με στόχο την παρενόχληση, την απειλή, την προσβολή ή τη στοχοποίηση ενός προσώπου. Κυρίως, αυτό παρατηρούμε να συμβαίνει μεταξύ νέων. Όταν εμπλέκεται ένας ενήλικας, συνήθως μιλάμε για ηλεκτρονική παρενόχληση ή ηλεκτρονική καταδίωξη, ένα έγκλημα που επιφέρει σοβαρές νομικές συνέπειες. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός παρόλο που μπορεί να μη συμπεριλαμβάνει σωματική επίθεση, εμπεριέχει τη βία σε σοβαρή ψυχολογική μορφή, γι΄ αυτό και αποτελεί μια σοβαρή μορφή εκφοβισμού. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός μπορεί να περιλαμβάνει αποστολή κειμένων, e-mail με προσβλητικό περιεχόμενο, ανάρτηση προσβλητικών για το θύμα φωτογραφιών σε ιστοσελίδες και δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης, κοινοποίηση προσωπικών δεδομένων του θύματος σε πολλαπλούς παραλήπτες. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός δε θα πρέπει να υποτιμηθεί, γιατί μπορεί να αποδειχθεί ακόμα πιο επικίνδυνος και από τον απλό εκφοβισμό, καθώς υπάρχει μικρότερη δυνατότητα ελέγχου αν δεν εντοπιστεί έγκαιρα. Μπορεί να επηρεάσει τη ζωή του θύματος μεταβάλλοντας τη διάθεσή του, την αυτοεικόνα του και την αξιοπρέπειά του, να επιφέρει κοινωνική απομόνωση, αποχή από τα μαθήματα, αίσθηση ανασφάλειας, κατάθλιψη και σωματοποίηση του άγχους.

Πόσο συχνό είναι το φαινόμενο του διαδικτυακού εκφοβισμού;

Πολλά παιδιά διστάζουν να ομολογήσουν ότι έχουν πέσει θύματα διαδικτυακού εκφοβισμού ακόμη και στους γονείς τους, είτε επειδή αισθάνονται ντροπή λόγω του κοινωνικού στιγματισμού, είτε επειδή φοβούνται ότι θα χάσουν τα προνόμια του υπολογιστή. Συνεπώς, είναι αδύνατο να γνωρίζουμε ακριβώς πόσοι είναι οι δέκτες αυτού του φαινομένου. Όμως, πρόσφατες μελέτες σχετικά με τον διαδικτυακό εκφοβισμό έχουν δείξει αρκετά υψηλά ποσοστά. Είναι γεγονός ότι, 1 στους 4 εφήβους υπήρξαν θύματα διαδικτυακού εκφοβισμού και 1 στους 6 παραδέχονται ότι έχουν δεχθεί διαδικτυακό εκφοβισμό από κάποιον. Σε ορισμένες μελέτες, περισσότεροι από τους μισούς εφήβους που συμμετείχαν στην έρευνα δήλωσαν ότι έχουν βιώσει κακοποίηση από τα κοινωνικά και ηλεκτρονικά μέσα.

Πώς δημιουργείται ο εκφοβισμός;

Ο εκφοβισμός είναι ένα πολύ ανθεκτικό στυλ συμπεριφοράς, κυρίως επειδή οι θύτες στοχεύουν στο να πάρουν αυτό που θέλουν ταπεινώνοντας, τουλάχιστον σε πρώτη φάση. Οι θύτες γίνονται στην πορεία της ζωής τους, δε γεννήθηκαν έτσι, και αυτό συμβαίνει σε πολύ μικρή ηλικία, όταν η φυσιολογική επιθετικότητα των 2 ετών δεν έχει χειριστεί σωστά. Κατά κύριο λόγο και οι ίδιοι έχουν υποστεί ή υφίστανται κάποια μορφή εκφοβισμού ή υποτίμησης από την οικογένειά τους και με αυτό τον τρόπο διαμορφώνεται η ανάγκη τους να κυριαρχήσουν στον κοινωνικό τους περίγυρο. Η πρωταρχική σχέση με τη μητέρα, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη μετέπειτα εξέλιξη της προσωπικότητας του παιδιού. Σύμφωνα με τον Άγγλο ψυχαναλυτή και παιδοψυχίατρο John Bowlby, αν η μητέρα δεν έχει αναπτύξει το δεσμό ασφάλειας με το παιδί, τότε πολύ πιθανά το παιδί θα αναπτύξει αισθήματα χαμηλής αυτοεκτίμησης, δυσκολία στις σχέσεις του με τους ανθρώπους, ακόμα και ψυχικές δυσλειτουργίες. Επίσης, η σκληρή κι εκφοβιστική γονεϊκή συμπεριφορά προς το παιδί, οι σκηνές βίας ανάμεσα στους γονείς, μπορούν να προτρέψουν και το ίδιο να εκφοβίσει προκειμένου να διαχειριστεί το φόβο που νιώθει μέσα του. Τείνει να κάνει δηλαδή προβολή των δικών του αρνητικών συναισθημάτων πάνω στο θύμα. Ενώ επιφανειακά φαίνεται να είναι μια πράξη κυριαρχίας και υποδούλωσης, ο εκφοβισμός στην πραγματικότητα είναι πράξη απόγνωσης, αφού ο ίδιος ο θύτης προσπαθεί να κατευνάσει τα δικά του επιθετικά συναισθήματα προς τον εαυτό του. Εκείνος που εκφοβίζει δεν αντέχει τη σκέψη ότι μπορεί να κριθεί ή να απορριφθεί για τις ατέλειές του. Έτσι, ο φόβος του μετατρέπεται σε οργή ως ένας μηχανισμός άμυνας, απέναντι σε κάποιον που είναι διαφορετικός ή κοινωνικά αδύναμος και μπορεί να γίνει εύκολο θύμα αντιπροσωπεύοντας έτσι τα χαρακτηριστικά που φοβάται αυτός που εκφοβίζει.

Πώς αισθάνεται το παιδί που δέχεται επιθετικότητα/εκφοβισμό;

Συνήθως τα παιδιά που δέχονται επιθετικότητα είναι αυτά που θεωρούνται κοινωνικά αδύναμα, είτε επειδή ανήκουν σε κάποια μειονότητα, είτε επειδή χαρακτηρίζονται από έλλειψη αυτοπεποίθησης. Τo θύμα αισθάνεται μόνο, αδύναμο και συχνά νιώθει ότι του αξίζει αυτό που του συμβαίνει. Αυτός είναι και ο λόγος που μπορεί να φοβάται να εκμυστηρευτεί σε κάποιον το πρόβλημά του και να κάνει έκκληση για βοήθεια. Από τη μία πλευρά, νιώθει ανάξιο βοήθειας και από την άλλη, φοβάται για περαιτέρω συνέπειες που μπορεί να οδηγήσουν σε ακόμα πιο έντονο εκφοβισμό. Ο δέκτης του διαδικτυακού εκφοβισμού αισθάνεται άγχος και αγωνία για την έκβαση των γεγονότων, συναισθήματα που μπορεί να εκδηλώσουν καταθλιπτική συμπεριφορά ή στον αντίποδα, επιθετική συμπεριφορά. Σχεδόν πάντα όμως, τα θύματα κρατούν παθητική στάση. Μπορεί να εκδηλώσουν ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως κοιλιακά άλγη, κεφαλαλγίες, διαταραχές του ύπνου, διαταραχές στην πρόσληψη τροφής. Ο δέκτης του εκφοβισμού είναι βασικό να καταλάβει ότι δε φταίει και να ζητήσει άμεσα βοήθεια. Όμως, όταν υπάρχει στο ψυχικό υπόβαθρο μια προσωπικότητα που και αυτή με τη σειρά της σχετίζεται με το πώς έχει βιωθεί η πρωταρχική σχέση με τα γονεϊκά πρότυπα, ενδέχεται το θύμα να οδηγηθεί σε καταστάσεις αυτοτιμωρίας. Είναι σημαντικό να ανιχνευθούν τα σημάδια διαδικτυακού εκφοβισμού έγκαιρα, ώστε να καθησυχαστεί το παιδί και να προστατευτεί.

Πώς μπορούν οι γονείς να αντιληφθούν έγκαιρα αν το παιδί τους δέχεται διαδικτυακό εκφοβισμό;

Τα σημάδια διαδικτυακού εκφοβισμού γενικά ποικίλλουν, αλλά συνήθως ο δέκτης φέρει τα εξής χαρακτηριστικά:

• είναι συναισθηματικά αναστατωμένος κατά τη διάρκεια ή μετά τη χρήση του διαδικτύου ή του τηλεφώνου

• δείχνει μυστικοπαθής ή αποσυρμένος από φίλους και δραστηριότητες

• αποφεύγει το σχολείο και συγκεντρώσεις συμμαθητών στις οποίες συνήθιζε να παίρνει μέρος

• σημειώνει πτώση στους βαθμούς και στην απόδοσή του στο σχολείο εκτονώνοντας το θυμό του στο σπίτι

• παρουσιάζει αλλαγές στη διάθεση, τη συμπεριφορά, τον ύπνο, την όρεξη για φαγητό

• θέλει να σταματήσει να χρησιμοποιεί τον υπολογιστή ή το κινητό τηλέφωνο

• είναι νευρικό όταν λαμβάνει ένα μήνυμα, κείμενο ή e-mail

• αποφεύγει συζητήσεις για θέματα που σχετίζονται με τον υπολογιστή ή το κινητό τηλέφωνο

Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί ο διαδικτυακός εκφοβισμός;

Στην περίπτωση που έχει διαπιστωθεί έγκαιρα ο διαδικτυακός εκφοβισμός, η αντιμετώπιση μπορεί να είναι άμεση. Το παιδί χρειάζεται τη βοήθεια των γονέων του, γιατί από μόνο του δεν έχει την κατάλληλη εμπειρία και γνώση στο χειρισμό τέτοιων θεμάτων. Αρχικά, οι γονείς που έχουν αντιληφθεί ότι το παιδί τους εκφοβίζεται ηλεκτρονικά, πρέπει να το διαβεβαιώσουν με κάθε τρόπο ότι είναι ασφαλές και στη συνέχεια χωρίς να το κρίνουν να του παρέχουν συμβουλές και πληροφορίες, ώστε να είναι ενήμερο για τους κινδύνους και τους τρόπους πρόληψης από εδώ και στο εξής. Ο δέκτης διαδικτυακού εκφοβισμού πρέπει να αγνοήσει τα ενοχλητικά μηνύματα, καθώς και να προβεί σε αποκλεισμό του αποστολέα. Επίσης, να τον προειδοποιήσει για τη λήψη νόμιμων μέτρων προστασίας και για το γεγονός ότι έχει το δικαίωμα να απευθυνθεί στις αρμόδιες αρχές αν ακολουθήσουν απειλές ή προσωπική ζημία. Ακόμα, στο μέλλον κάθε παιδί που είναι ενεργό διαδικτυακά θα πρέπει να σκέφτεται προσεκτικά τις αναρτήσεις που κοινοποιεί, να διατηρεί τις ρυθμίσεις του ιδιωτικές, να αποκλείει από φίλους «ύποπτους» χρήστες και να μη μοιράζεται προσωπικούς κωδικούς και δεδομένα.

Η ψυχοεκπαίδευση σε γονείς και δασκάλους είναι απαραίτητη, όσο το φαινόμενο αυτό συνεχίζει να αυξάνεται. Άλλωστε, η πολιτεία έχει θεσπίσει όργανα και υπηρεσίες για να παρέχει κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με το πώς θα πρέπει οι χρήστες των κοινωνικών δικτύων να ενεργούν.

Τέλος, για ψυχολογική υποστήριξη οι γονείς μπορούν να απευθυνθούν στην υπηρεσία «ΥποΣΤΗΡΙΖΩ - Γραμμή βοηθείας, τηλ. 800 11 800 15 για παιδιά και εφήβους, η οποία υλοποιείται από τη Μονάδα Εφηβικής Υγείας, Β’ Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοκομείο Παίδων Π. & Α. Κυριακού».

Δείτε επίσης το θέμα και εδώ