Όταν τα videogames νίκησαν τα παραμύθια

 

Λίγα 24ωρα πριν από τα Χριστούγεννα κι εγώ θα ήθελα να μοιραστώ με όλους σας το πρώτο μου ρεπορτάζ σε ένα περιοδικό που «ζήλευα» και θαύμαζα εδώ και χρόνια. Ο λόγος για το «NATURA». Η ζωή τα έφερε έτσι και πλέον νιώθω ένα κομμάτι του παζλ του. Πριν παρουσιάσω -μέσω του Πινακίου την έρευνα που έχει δημοσιευτεί στην έντυπη αλλά και στην ηλεκτρονική μορφή του Natura- θα ήθελα να ευχαριστήσω δημόσια την Νάνσυ Τσιμπλίδη (εκδότρια του Naturanrg ) αλλά και την Μαρία Γκέκα (αρχισυντάκτρια του περιοδικού) που με πίστεψαν και μου έδωσαν χώρο να αναπτύξω και να γράψω. Όπως επίσης και τα κορίτσια στο ατελιέ που επιμελήθηκαν το θέμα μου. Και πριν σας παραθέσω το θέμα, ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όσους έλαβαν μέρος στην έρευνα μου. Λοιπόν πάμε να δούμε πως και αν τα videogames νίκησαν τα παραμύθια…; Δείτε το κι εδώ στην ηλεκτρονική έκδοση του Naturanrg 

Του Λευτέρη Χ. Θεοδωρακόπουλου

Χριστούγεννα σε λίγες ημέρες αναμφισβήτητα γιορτή όλων μα περισσότερο των παιδιών.  Παιδικά χαμόγελα θα πλημμυρίσουν μαζί με μελωδικές φωνές τους δρόμους, ενώ τα σπίτια θα «μπουχτίσουν» από μυρωδιές γλυκών και κυρίως του λιωμένου ζεστού βουτύρου από τους κουραμπιέδες. Πόσες φορές κοιτώντας τα παιδιά σας δεν αναπολείτε και εσείς τις στιγμές που πριν από δεκαετίες ζούσατε ,όχι ως θεατής όπως σήμερα, αλλά ως πρωταγωνιστής;   Τα χρόνια κύλησαν και μέσα στα μάτια των παιδιών ζείτε και εσείς το νόημα των Χριστουγέννων, ενώ την ίδια ώρα οι αναμνήσεις χορεύουν με δαιμονιώδη ρυθμό στο κεφάλι σας… Προσγειώνεστε στην πραγματικότητα  όταν ακούτε τον ήχο από το σκίσιμο του περιτυλίγματος…και ακολουθεί το παιδικό  ενθουσιώδες επιφώνημα. Μα στα χέρια του παιδιού σας πια υπάρχει ένα ηλεκτρονικό κακόσχημο παιχνίδι…το συνδέει με την τηλεόραση και απομονώνεται εκεί για ώρες ακόμη και μέρες.

Στέκεστε ανήμποροι να αντιδράσατε και την ίδια ώρα μια εικόνα από το παρελθόν σκαλώνει στο μυαλό σας. Εκεί που όταν ανοίγατε τα δώρα οι παππούδες ή οι γονείς σας, σας περίμεναν υπομονετικά για να ξεφυλλίσετε τις σελίδες από παραμύθια. Σε αυτά νέοι κόσμοι αχανείς ανοίγονταν… Αντίθετα  στην τηλεόραση αυτή την στιγμή παρακολουθείτε τα παιδιά σας να μάχονται με άσχημα και μοχθηρά τέρατα… Και ενώ όλα αυτά διαδραματίζονται στο στολισμένο γιορτινά σπίτι σας Βρετανοί επιστήμονες επισήμαναν σε μια έρευνα τους πως τα ηλεκτρονικά παιχνίδια λίγο πριν τον ύπνο βλάπτουν την υγεία των παιδιών, διαταράσσουν τον ύπνο τους και τους προκαλούν επιθετικότητα στην συμπεριφορά τους.

Στο NATURA για το θέμα μιλούν επιστήμονες, συγγραφείς παιδικών βιβλίων, Ακαδημαϊκοί, ειδικοί παιδαγωγοί, δημοσιογράφοι αλλά και άνθρωποι από τον καλλιτεχνικό χώρο οι οποίοι υψώνουν το ανάστημα τους για να ανοίξουν μια διέξοδο σε γονείς και παιδιά περνώντας ταυτόχρονα το μήνυμα πως τα Videogames δεν έχουν την δυναμική να νικήσουν τα παραμύθια.

Η έρευνα

Η χρήση βιντεοπαιχνιδιών από τους εφήβους τις βραδινές ώρες και ιδίως πριν από τον νυχτερινό ύπνο, επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα του ύπνου τους, αλλά και την απόδοσή τους την επόμενη ημέρα. Βρετανοί επιστήμονες πραγματοποίησαν έρευνα σε ομάδα 21 εφήβων, που ήταν υγιείς, χωρίς διαταραχές στον ύπνο, ηλικίας μεταξύ 15 και 20 ετών.

Ο χρόνος που δαπανούσαν οι έφηβοι αυτοί σε βιντεοπαιχνίδια τις νυχτερινές ώρες και στη συνέχεια ο ύπνος τους μετρήθηκε σε ειδικό εργαστήριο ύπνου. Βρέθηκαν σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ του χρόνου που δαπανάται στα βιντεοπαιχνίδια και της διάρκειας και ποιότητας του ύπνου.

Οι έφηβοι που έπαιζαν πριν κοιμηθούν παιχνίδια στον υπολογιστή ή σε μηχανές παιχνιδιών, όπως το Playstation, είχαν πιο σύντομο και ταραγμένο ύπνο. Η μικρή διάρκεια και η χαμηλή ποιότητα του ύπνου, με τη σειρά τους, είχαν σημαντική αρνητική επίδραση στην συγκέντρωση, προσοχή και εν γένει στην πνευματική τους απόδοση την επόμενη ημέρα.

Οι επιστήμονες μετά τη συγκεκριμένη μελέτη, αλλά και με βάση άλλες προηγούμενες μελέτες πάνω στο θέμα κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι, προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές συνέπειες των βιντεοπαιχνιδιών, αυτά θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με μέτρο τις βραδινές ώρες.

Οι ειδικοί απαντούν:

Τα 3+1 ερωτήματα που έθεσε το Natura έχουν ως εξής:

1:Ποια είναι η δική σας άποψη πάνω στην παραπάνω έρευνα;

2:Η χρήση ηλεκτρονικών παιχνιδιών λίγο πριν τα παιδιά κοιμηθούν στέκουν ικανά να προκαλέσουν διαταραχές στον ύπνο τους;

3:Αυξάνουν την επιθετικότητα τους (και αν ναι, γιατί);

4: Πως οι γονείς θα πρέπει να δράσουν για να αποφευχθούν παρενέργειες στα παιδιά τους;

Αλεξάνδρα Καππάτου (Ψυχολόγος - Παιδοψυχολόγος - Συγγραφέας. akappatou.gr)

1: «Παρά τις επιφυλάξεις που διατυπώνονται για τη χρήση των βιντεοπαιχνιδιών από τα παιδιά ,δεν μπορεί  να είμαστε κατηγορηματικοί ή να αφορίζουμε όλες τις εφαρμογές γιατί κάποιες  αποτελούν ένα θαυμάσιο εκπαιδευτικό εργαλείο και μέσο ψυχαγωγίας  με την προϋπόθεση ότι διασφαλίζεται χρήση μικρής διάρκειας και δίνεται έμφαση στην ανάπτυξη διαπροσωπικών επαφών του παιδιού. Δεν γνωρίζουμε ακόμη με ακρίβεια την σχέση του χρόνου που απασχολείται το παιδί με τα ηλεκτρονικά  και των αρνητικών επιπτώσεων . Όμως δεν μπορούμε να αγνοήσουμε αποτελέσματα    από έναν αυξανόμενο αριθμό μελετών που αναδεικνύουν  επιπτώσεις σε διάφορους τομείς της  υγείας  του παιδιού και τους ερευνητές που συγκλίνουν και υποστηρίζουν την ελάττωση  του χρόνου που τα παιδιά περνούν στην οθόνη». 

2: «Σύμφωνα με μελέτες η επαφή των μικρών παιδιών με  τα ηλεκτρονικά  πριν τον ύπνο συνδέεται με ακανόνιστα ωράρια και κακές συνήθειες ύπνου ,με άγχος ,εφιάλτες κά. με επιπτώσεις στη διάθεση , τη συμπεριφορά και τη μάθηση τους . Ωστόσο αυτές οι μελέτες αφορούν σε παρατεταμένη χρήση και επιδέχονται διάφορες ερμηνείες. Λαμβάνοντας αυτά υπόψη δεν ενδείκνυται πριν τον ύπνο τα παιδιά να έχουν επαφή με οθόνη υπολογιστή , τάμπλετ ή τηλεόρασης ούτε να υπάρχουν στα παιδικά δωμάτια».

3: «Έχει φανεί από μελέτες  ότι η πολύωρη και συστηματική ενασχόληση των παιδιών με τα βιντεοπαιχνίδια που περιέχουν βία επηρεάζει τα παιδιά γιατί ενισχύει την ανάπτυξη βίαιων σκέψεων, επιθετικών συναισθημάτων και βίαιης συμπεριφοράς που εκδηλώνονται όχι  μόνο στα πλαίσια του παιχνιδιού αλλά και στην καθημερινή ζωή, με συνέπεια να επηρεάζεται η θετική συμπεριφορά και να μειώνεται η ενσυναίσθηση».

4: «Χρειάζεται  να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στο χρόνο χρήσης και να μην αποτελούν τα βιντεοπαιχνίδια πρωταρχική και καίρια επιλογή τους για τον ελεύθερο χρόνο του παιδιού τους .

Πριν προσφέρουν στα παιδιά τους τη δυνατότητα να ασχοληθούν με ηλεκτρονικά καλό είναι πρώτα να αξιολογούν οι ίδιοι το περιεχόμενο τους , την ηλικία στην οποία απευθύνονται και να  είναι μαζί με το παιδί καθορίζοντας σύμφωνα με την ηλικία τον χρόνο που θα ασχολείται . 

Επίσης να έχουν στη σκέψη τους ότι το δικό τους παράδειγμα είναι καθοριστικής σημασίας και ότι  η επαφή των παιδιών με δραστηριότητες ελεύθερου παιχνιδιού  ενδεχομένως βοηθά περισσότερο την ανάπτυξη του εγκεφάλου από ότι η χρήση ηλεκτρονικών».

Βαγγέλης Ηλιόπουλος (Συγγραφέας παιδικών παραμυθιών)

1: «Οι γονείς πρέπει να είναι ενημερωμένοι και να έχουν άποψη για την ψυχαγωγία και το παιχνίδι του παιδιού τους. 

Σημαντικό στοιχείο της έρευνας πρέπει να είναι η ηλικία του παιδιού και τον αν ένας γονιός είναι παρών όταν παίζει. 

Επίσης χρειάζεται διευκρίνιση τι συμπεριλαμβάνει ο όρος "Ηλεκτρονικά Παιχνίδια". Εννοώ πως υπάρχουν παιχνίδια  που εξάπτουν την επιθετικότητα, αλλά υπάρχουν και παιχνίδια εκπαιδευτικά».

2: «Κάθε τι που προκαλεί ένταση και ταραχή προκαλεί διαταραχές. Το ίδιο και μια ταινία με αγωνία και καταιγιστική δράση. Επίσης οι γρήγορη διαδοχή εικόνων λένε οι ειδικοί δημιουργεί διέγερση στον εγκέφαλο. Η προετοιμασία για ύπνο χρειάζεται κάτι που θα φέρει ηρεμία και χαλάρωση. Κάτι που θα ξυπνήσει γλυκά συναισθήματα και θα εμπνέει ασφάλεια. Το διάβασμα ή η αφήγηση παραμυθιών βοηθά τα παιδιά να τα βρουν όλα αυτά. Βέβαια έχει σημασία και ο γονιός που θα προσφέρει την αγκαλιά του και την κατάλληλη ανάγνωση. ΑΝ κι εκείνος παίζει στο τάμπλετ του, πώς θα ζητήσει από το παιδί να μην παίξει ηλεκτρονικά»; 

3: «Τα επιθετικά παιχνίδια είναι αυτονόητο ότι κάνουν επιθετικά παιδιά. Όταν την ώρα που πρέπει να χαλαρώσεις "τρέχεις" - "κυνηγάς" και "κυνηγιέσαι", "αποφεύγεις να σε σκοτώσουν" και "σκοτώνεις" πώς μετά να κοιμηθείς ήρεμα. Όταν παίζεις με μεταλλαγμένα τέρατα, κούκλες ζόμπι, όμορφα βαμπίρ, εκδικητικούς υπερήρωες, μοχθηρούς δολοφόνους κ.ά. αυτοί είναι που θα σε συντροφέψουν και στα όνειρά σου».  

4: «Όπως είπα και παραπάνω πρέπει 

- Να ενημερώνονται και εγκρίνουν 

- Να παίζουν μαζί με τα παιδιά και σχολιάζουν απομυθοποιώντας κάθε τρομακτική σκηνή 

- Να προτείνουν εναλλακτικούς τρόπους παιχνιδιού

- Να κάνουν ελκυστικές άλλες συνήθειες όπως η ανάγνωση παραμυθιών. Προσφέρουν αγκαλιά και διάδραση. Ποιο ηλεκτρονικό παιχνίδι μπορεί να τα νικήσει αυτά; Κανένα! 

- Να μην θεωρούν καλή λύση για να τους αφήσουν ήσυχους τα παιδιά τους να τους επιτρέπουν να παίζουν με τις ώρες ηλεκτρονικά».

Φραντζέσκα Αλεξοπούλου (Συγγραφέας παραμυθιών)

1: «Κάθε είδος ολικής απαγόρευσης, αποκόβει το παιδί από τα συνομηλικά του. Πράγμα που έχω δει με τα μάτια μου. Κουλτουριάρα φίλη προσπαθεί να μεγαλώσει πριν χρόνια την μικρή της κόρη με ποιοτικά μουσικά ακούσματα, χωρίς καθόλου τηλεόραση κλπ. Και βρισκόμαστε στην παιδική χαρά με την 5άχρονη να μην μπορεί να επικοινωνήσει με τα άλλα κοριτσάκια που προσπάθησε να παίξει γιατί αυτά μεταξύ τους είχαν άλλους ¨κώδικες" και αναφορές σε παιδικές εκπομπές, ήρωες κλπ. Και να είναι δυστυχισμένη...

Δεν πιστεύω πως φράζουν την παιδική φαντασία. Το αντίθετο. Τα τέλεια γραφικά δεν μπορούν να μην δώσουν κάτι παραπάνω σε ένα μικρό παιδί. Αλλά με μέτρο η χρήση τους»

2: «Αυτό, ναι. Το φοβάμαι. Ιδιαίτερα αν το ηλεκτρονικό παιχνίδι είναι ιδιαίτερα βίαιο (που δεν θα έπρεπε). Δεν το βρίσκω ιδανική λύση για πριν τον ύπνο.  Σίγουρα, ένα παραμύθι ή ένα βιβλίο είναι καλύτερος τρόπος για να ηρεμίσει πριν κοιμηθεί ένα παιδί».

3: «Κάποια ναι. Εδώ θα πρέπει να επεμβαίνει ο γονιός και να ελέγχει το τι ακριβώς παίζει το παιδί και πως το επηρεάζει. Ποτέ χωρίς έλεγχο»

4 «Προσωπικά, προσπαθώ να μιλάω με τα παιδιά μου και να βρίσκουμε μαζί την πιο σωστή λύση. Σωστή και για τους δυό μας»

 Μυρτώ Καρατάσου (Πανελλαδική γραμμή 115 25 και Συμβουλευτικό Κέντρο για μητέρες/γονείς «Μαζί για το παιδί»)

 Η ποιότητα του ύπνου είναι σημαντική για όλες τις ηλικίες, περισσότερο όμως στην παιδική και εφηβική ηλικία, καθώς συνδέεται με την αποδοτικότητα, τη διάθεση και σχετίζεται με την αφομοίωση και την ανάπτυξη της μαθημένης γνώσης. Η ενασχόληση με ηλεκτρονικά παιχνίδια έως 50 λεπτά φάνηκε πως δεν προκαλεί καθυστέρηση στο χρόνο που χρειάστηκαν οι έφηβοι για να αποκοιμηθούν, ωστόσο τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η ποιότητα του ύπνου επηρεάζεται, όταν υπερβαίνεται το όριο αυτό, ανεξαρτήτως περιεχομένου του παιχνιδιού.

Το ερώτημα που εγείρει η στροφή στο ηλεκτρονικό παιχνίδι είναι το ποιες μπορεί να είναι οι επιπτώσεις της χρήσης του στην αποδοτικότητα, την σχολική επίδοση, την επιθετική συμπεριφορά και την ποιότητα του ύπνου παιδιών και εφήβων.

Το περιεχόμενο των παιχνιδιών

Αναμφισβήτητα, μία άλλη διάσταση που θα έπρεπε να επηρεάσει τους γονείς είναι το περιεχόμενο των παιχνιδιών αλλά και ο έλεγχος της πρόσβαση σε αυτά. Υπάρχουν παιχνίδια κατάλληλα για κάθε αναπτυξιακό στάδιο, στα οποία οι γονείς μπορούν να έχουν πρόσβαση και -γιατί όχι- να παίξουν μαζί με τα παιδιά τους.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς :

-Να περιορίσουν το χρόνο χρήσης βιντεοπαιχνιδιών πριν τον ύπνο ή να τα αποφύγουν εντελώς

-Να φροντίζουν να κοιμάται το παιδί όσες ώρες χρειάζεται για να μπορέσει να ξεκουραστεί.

-Να παρατηρούν την συμπεριφορά του παιδιού τους ( το πως ξυπνάει το πρωί και το πως λειτουργεί κατά την διάρκεια της ημέρας, αν είναι ξεκούραστο κλπ)

-Να θυμούνται ότι κάθε παιδί είναι ιδιαίτερο και μπορεί να αντιδρά διαφορετικά στη χρήση βιντεοπαιχνιδιών

Στέλλα Τζανετή  (συγγραφέας του παιδικού βιβλίου "Μαμά, τι χρώμα έχει το μυαλό;" Από τις εκδόσεις Ιβίσκος)

Ποιος είναι ο ορισμός της φαντασίας; Ανοίγοντας διαφορετικά λεξικά βλέπει κανείς τη δυσκολία που έχουν οι άνθρωποι να την ορίσουν. Ίσως γιατί κρατούν το μυαλό απασχολημένο με δραστηριότητες ή πράγματα που τους στερούν την ικανότητα να ταξιδέψουν λίγο στο φαντασιακό… να ονειρευτούν. Μοιάζει σαν εμείς και τα παιδιά μας να ζούμε και να «τρεφόμαστε» από ένα digitalκόσμο. Ένα κόσμο που μας αφαιρεί τη δυνατότητα να αξιοποιήσουμε μια από τις σημαντικότερες λειτουργίες του ανθρώπινου νου. Τη φαντασία.

Συγκεκριμένα τα παιδιά μας που είναι και ο πιο ευάλωτος πληθυσμός στην τεχνολογία χάνονται με τις ώρες στους φανταστικούς κόσμους των ηλεκτρονικών παιχνιδιών οι οποίοι εντέλει δεν είναι καθόλου «φανταστικοί» αλλά κονσερβοποιούν ένα πολύ συγκεκριμένο τρόπο αντίληψης της ζωής μέσα από τα όπλα, τον πόλεμο και τη βίαιη διεκδίκηση μια νίκης ενάντια σε ένα άγνωστο εχθρό.

Παρατηρήστε τα παιδιά σας όταν παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια με τους φίλους τους. Δείτε πόσο γρήγορα οι φίλοι γίνονται εχθροί. Δείτε πόσο λίγος έως καθόλου χρόνος μένει για δημιουργικό παιχνίδι και επικοινωνία και αναρωτηθείτε ταυτόχρονα πόσο άγχος φορτώνονται τα παιδιά μας μπαίνοντας στο ρόλο του θύτη και του θύματος. Πάρτε τώρα για λίγο από τα χέρια τους τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και αφήστε τα να κινηθούν ελεύθερα στο χώρο χωρίς περιορισμούς για να ανακαλύψετε πόσο όμορφες εικόνες ξέρουν να πλάθουν και τι όμορφες ιστορίες έχουν να μοιραστούν μαζί μας

 Εβίτα Αγιασότέλη (δημοσιογράφος)

Τα παιδιά από πολύ μικρά χειρίζονται τις ηλεκτρονικές συσκευές , μη έχοντας χρόνο για να αφιερώσουν σε άλλες δραστηριότητες όπως το διάβασμα βιβλίων-παραμυθιών, και να συμμετέχουν σε ομαδικά παιχνίδια. Αυτό αυτόματα περιορίζει την παιδική φαντασία και την ανάπτυξη της σκέψης κάνοντας τα παιδιά εθισμένα σε έναν ψηφιακό κόσμο!

 Πανος Χριστοδούλου (συγγραφέας του παιδικού βιβλίου «Η μπάλα της ζωής τους από τις εκδόσεις Κέδρος)

2: Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια είναι θελκτικά (πάντα ήταν!) και κερδίζουν έδαφος έναντι του βιβλίου, αλλά δεν ισχύει αυτό για όλες τις παιδικές ηλικίες και τα φύλα. Τα παιδιά και των δύο φύλων μέχρι την ηλικία των 7-8 χρονών νομίζω ότι ενδιαφέρονται περισσότερο για παραμύθια και βιβλία παρά για ηλεκτρονικά παιχνίδια. Ειδικά τα κορίτσια κρατούν στενή την επαφή τους με το βιβλίο σε ακόμη μεγαλύτερες ηλικίες. Η εντύπωσή μου είναι ότι η επαφή με το παραμύθι και τη λογοτεχνία αρχίζει να φθίνει για αγόρια και κορίτσια, όχι τόσο εξαιτίας των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, όσο κυρίως επειδή αρχίζουν να αυξάνονται οι σχολικές υποχρεώσεις (εργασίες για την επόμενη μέρα, προφορικές/γραπτές εξετάσεις κλπ) αλλά και οι εξωσχολικές δραστηριότητες (φροντιστήρια, αθλήματα, ξένες γλώσσες κλπ) όσο τα παιδιά μεγαλώνουν.

3: Γενικά θα έλεγα ότι η εικόνα “σκοτώνει” τη φαντασία. Το ίδιο δεν συμβαίνει και με τον κινηματογράφο; Βιβλία που μεταφέρθηκαν εκεί, κατά τη γνώμη μου, χάνουν κάποια στοιχεία της μαγείας τους. Για να χρησιμοποιήσω ένα παράδειγμα που αρέσει στα παιδιά, όταν έχεις δει τον Χάρι Πότερ στο σινεμά, αν μετά διαβάσεις το βιβλίο δεν μπορείς να φανταστείς όπως θέλεις εσύ το πρόσωπο του νεαρού μάγου. Στο μυαλό, διαβάζοντας την κάθε σελίδα του βιβλίου, σου έρχεται το πρόσωπο του ηθοποιού Daniel Radcliffe. Κάτι παρόμοιο γίνεται και στα ηλεκτρονικά παιχνίδια (τα οποία φυσικά βασίζονται στην εικόνα): με τον καταιγισμό των τέλειων γραφικών τους σου σερβίρουν κάτι έτοιμο και κατ’ αυτόν τον τρόπο περιορίζουν τη φαντασία σου σε αυτό που βλέπεις στην οθόνη».

Χρύσα Ξάνθη (Δημοσιογράφος της εφημερίδας Ενεργός Πολίτης)

«Αναμφίβολα, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια μπορούν να προσφέρουν στα παιδιά, ψυχαγωγία, γνώσεις και εξοικείωση με την τεχνολογία αλλά θεωρώ ότι δεν μπορούν να αναπτύξουν κατάλληλα τη φαντασία τους. Ειδικά όταν γίνεται αλόγιστη χρήση, πετυχαίνουν ακριβώς το αντίθετο.

Πιστεύω ότι τα φυσικά παιχνίδια είναι αναντικατάστατα. Μέσα από αυτά, προάγεται η διαπροσωπική επαφή των παιδιών και ο αυθορμητισμός τους. 

Μαθαίνουν να συνεργάζονται, να δημιουργούν, να εκφράζονται και κατά συνέπεια να αναπτύσσουν τη φαντασία τους. Αντιθέτως, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, συμβάλλουν πολλές φορές στην ατομικότητα και στη παθητικότητα των παιδιών»

Γιάννης Καραμαγκάλης (New Media Analyst Project Manager & ραδιοφωνικός παραγωγός του idradio.gr)

2: «Αναμφισβήτητα. Και για να είμαστε σαφείς η ίδια η λογοτεχνία και το παραμύθι έχουν ηλεκτρονικοποιηθει,  κάτι που δείχνει την δυναμικότητα τους στην εγκαθίδρυση τους ως διαμορφωτές των παιδικών συνειδήσεων . Έχουμε μια σαφή υποχώρηση τους έναντι των νέων τεχνολογιών».

4: «Νομίζω πως ο ρόλος τους δεν πρέπει να είναι παρεμβατικός αλλά διακριτικός. Να δίνουν στα παιδιά να καταλαβαίνουν με νουθεσία άλλα κυρίως με ενασχόληση μαζί τους πως κάθε τι το υπερβολικό είναι βλαπτικό στη ζωή τους. Τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο».

Ελευθερία Νταβατζή (δημοσιογράφος – κοινωνιολόγος)

3: «Τα παιδιά και ειδικότερα στις πολύ μικρές ηλικίας εμφανίζουν το φαινόμενο του μιμητισμού.  Η επιθετικότητα και η ερειστική ίσως συμπεριφορά με τους συνομήλικούς τους αλλά και όχι μόνο είναι ένα από τα συνηθέστερα χαρακτηριστικά παιδιών που ασχολούνται πολλές ώρες με ηλεκτρονικά μέσα και κυρίως παιχνίδια.

Τα φαινόμενα αυτά εντείνονται δε όταν τα παιδιά παίζουν παιχνίδια με θέμα τον πόλεμο μεταξύ φυλών, χωρών ή τις πολεμικές τέχνες».

4:  «Τα παιδιά πρέπει πάντα να βρίσκονται υπό «επιτήρηση» από τους γονείς τους από πολύ μα πολύ μικρή πλέον ηλικία (γιατί και τα ίδια έχουν τεχνολογικά ερεθίσματα από πολύ νωρίς).Όσο είναι εφικτό λοιπόν θα πρέπει όταν τα παιδιά χρησιμοποιούν τον υπολογιστή να υπάρχει και κάποιος γονέας ή έστω ενήλικας γνώστης του διαδικτύου και του ηλεκτρονικού υπολογιστή και γενικότερα θα πρέπει να υπάρχει ένας χρονικός περιορισμός  επαφής των παιδιών με τα μέσα αυτά ανά ημέρα ή ίσως και ανά εβδομάδα.Πάνω από όλα χρειάζεται ενδιαφέρον»!

 Τατιάνα Σταθακάρου (βρεφονηπιοκόμος στα εκπαιδευτήρια Χουρδάκη και blogger)

3: Τα παιδιά γίνονται ιδιαίτερα επιθετικά, όχι μόνο στη συμπεριφορά τους προς τα άλλα παιδιά, κυρίως πάνω στο παιχνίδι τους, δημιουργούν στρατούς σε ηλικία 2,5 χρονών, λατρεύουν τον πόλεμο και σε κάθε παιχνίδι διαλέγουν και ένα όπλο.Αυτό από μόνο του είναι ένα φαινόμενο που έχει αυξήθεί κατά  πολύ τα τελευταία χρόνια και όλες οι έρευνες ρίχνουν την ευθύνη στα ηλεκτρονικά παιχνίδια.Αυτό συμβαίνει επειδή τα παιδιά έχουν την τάση να μιμούνται ότι κι αν βλέπουν.Είναι τρομακτικό να ακούς μικρά παιδιά να κάνουν ήχους πυροβολισμών,να χτυπανε με μανία τις κούκλες πόσο μάλλον να χρησιμοποιούν το οποιοδήποτε παιχνίδι σαν όπλο,τραβώντας μέχρι και υποτιθέμενη σκανδάλη.

4: «Καλό θα ήταν σαν νέοι γονείς να ενημερωθούν για το οποιοδήποτε παιχνίδι που αγοράζουν στο παιδί τους,ή να σταματήσει η ανεξέλεγκτη χρήση του διαδικτύου από τα παιδιά, εφόσον πλέον μπορούν να βρουν και να «κατεβάσουν» ότι θέλουν.Και επειδή το μέτρο σε αυτές τις περιπτώσεις μόνο καλό μπορεί να κάνει,μισή ώρα την ημέρα και 1 με 2 ώρες τα Σαββατοκύριακα είναι πιστεύω υπέραρκετές για ένα παιδί.».

  

Ιππολύτη Μπάρκα (Λογοθεραπεύτρια/ ειδικής παιδαγωγός ΜΑΡΚΟΥ ΜΠΟΤΣΑΡΗ 6, ΕΛΕΟΥΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΑ)

1: Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια γενικά προκαλούν μια υπερδιέγερση στα παιδιά, λόγω των συνεχών και γρήγορων εναλλαγών των εικόνων. Γι' αυτό τον λόγο καλό είναι να αποφεύγονται κυρίως στις πολύ μικρές ηλικίες. Όσον αφορά την βραδυνή ώρα και πιο συγκεκριμένα την ώρα πριν τον ύπνο των παιδιών θεωρείται πως είναι άκρως ακατάλληλα. Τα παιδιά αναπαριστούν στον ύπνο τους οτιδήποτε τους έχει εντυπωσιάσει είτε θετικά είτε αρνητικά κατά την διάρκεια της μέρας. Επομένως, τα τόσο έντονα ερεθίσματα λίγο πριν κοιμηθούν, είναι βέβαιο πως θα προκαλέσουν υπερδιέγερση και αναστάτωση στον ύπνο τους. Η αναστάτωση αυτή στον ύπνο θα έχει ως συνέπεια την επόμενη μέρα κακή σχολική επίδοση.. Οι ήρωες επίσης των ηλεκτρονικών παιχνιδιών προάγουν την επιθετικότητα, επομένως τα παιδιά έχουν ως πρότυπα φιγούρες επιθετικές και προκλητικές. Αντιθέτως τα παραμύθια που διαβάζονται από την μαμά ή τον μπαμπά λίγο πριν τον ύπνο δημιουργούν ένα κλίμα ηρεμίας, χαλάρωσης και ξεκούρασης. Περνούν ένα μήνυμα στα παιδιά και οι ήρωες έχουν ως στόχο να προσωποποιηθούν από τα παιδιά με σκοπό την αλλαγή κάποιας ανεπιθύμητης συμπεριφοράς του παιδιού. Μέσα από τα παραμύθια εμπλουτίζεται το λεξιλόγιο τους, ο αφηγηματικός λόγος και οι γλωσσικές δεξιότητες τους.

Αννα Νικολαίδη (Υποψήφια Διδάκτωρ φιλοσοφίας ΕΚΠΑ

 Παρουσιάστρια εκπομπής ''ανάδειξέ το''/SBC)

2: «Σε γενικές γραμμές  η επιθετικότητα των παιδιών μπορεί να αυξηθεί βλέποντας τα βιντεοπαιχνίδια ιδιαίτερα αρκετές ώρες την ημέρα. Εξαρτάται όμως από τη συχνότητα, την ποιότητα του βιντεοπαιχνιδιού αυτού και την αφοσίωση του παιδιού. Επισης παίζει ρόλο και η ηλικία του.

Αν είναι για παράδειγμα κολλημενο πανω στην οθονη και παίζει μανιωδώς αλλά και δεν το σταματάει ο γονιός, εκεί νομίζω υπάρχει πρόβλημα. Θεωρώ ότι μέσω της αφοσίωσης αυτής στην εικόνα το παιδί ταυτίζεται με τον ήρωα, τις πράξεις του, τη γρηγοράδα και τις κινήσεις του»

Γιώργος Καραγιώργος Πρωταθλητής WindSurf

«Οι περισσότεροι έφηβοι και τα παιδιά χειρίζονται με εντυπωσιακό τρόπο τον υπολογιστή και το παιχνίδι από τις αλάνες και τους στίβους  έχει μεταφερθεί στο κλειστό διαμέρισμα και στην οθόνη του υπολογιστή. 

Το θέμα είναι η χρήση του και το μήνυμα που εκπέμπει. Η χρήση των υπολογιστών για ψυχαγωγία είναι ένα μάλλον πρόσφατο φαινόμενο που οι προηγούμενες γενιές δε βίωσαν. 

Είναι από τα πλέον ισχυρά μέσα χειραγώγησης της νεανικής συνείδησης. 

Το internet  και τα άλλα ηλεκτρονικά παιχνίδια   αποτελούν σίγουρα ένα εργαλείο, ένα παράθυρο στη γνώση, αρκεί να γνωρίζουμε τους κινδύνους που ελλοχεύουν και να προφυλασσόμαστε. Έτσι, μπορούμε να γευτούμε τις άπειρες δυνατότητές του για την ψυχαγωγία μας και τη μάθησή μας, χωρίς να απεμπολούμε όλα τα παραπάνω. 

Τελικά ο ήχος της σανίδας πάνω στο νερό και το θρόισμα του ανέμου δεν υπάρχουν σε καμιά οθόνη».

 Vassilis Thom (σχεδιαστής μόδας)

«Άλλη αξία και μηνύματα δίνουν τα παραμύθια και άλλη τα βιντεοπαιχνίδια. Το χάσμα είναι τεράστιο και ειδικά όταν μιλάμε για βιντεοπαιχνίδια δράσης που περιέχουν βία και φόνοι. Συνεπώς η χρήση τους από παιδιά και ειδικά τις βραδινές ώρες και πριν από τον ύπνο μπορεί να προκαλέσει διαταραχές. Θεωρώ πως η χρήση τους πρέπει να είναι ελεγχόμενη και να υπάρχει επιτήρηση από τους γονείς, και όλα αυτά γιατί οι επιρροές τους είναι βλαβερές όχι μόνο νοητικά αλλά και πνευματικά». 

 Σπύρος Μυλωνάς (Προπονητής Μπάσκετ Γ Σ Περιστερίου)

«Σίγουρα τα ηλεκτρονικά παιχνίδια μικραίνουν την παιδική φαντασία. 

Γιατί περνούν ατελείωτες ώρες σε έναν κόσμο που έχει φανταστεί κάποιος άλλος. 

Με αποτέλεσμα να περνούν έτοιμες εικόνες χωρίς να διεγείρεται η φαντασία τους, έτσι ώστε να μην δημιουργούν μόνα τους τα παιδιά τις δικές τους εικόνες»

Κων/νος Μησιάλης - Πρόεδρος ΟΝΕΕ HUMANS

 «Παραμύθια και ηλεκτρονικά παιχνίδια… δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα, δύο διαφορετικές φιλοσοφίες. Τα παραμύθια είναι ιστορίες που λέγονται διαχρονικά. Ο άνθρωπος πάντα έχει τη τάση να περιγράφει και να εξιστορεί. Με την πάροδο των χρόνων κάποιες ιστορίες έγιναν παραμύθια και κάποια παραμύθια πέρασαν την πόρτα του τυπογραφείου και έγιναν bestseller…. Από την  άλλη πλευρά τα video games βασίζονται στην εξέλιξη της τεχνολογίας, είναι  ένα προϊόν που έκανε τα πρώτα του βήματα πριν τρείς δεκαετίες. Σκοπός των ηλεκτρονικών παιχνιδιών είναι η νίκη, η επικράτηση, η επιβολή και η κυριαρχία.

Μεταξύ αυτών των δύο, κατά τη γνώμη μου τα παραμύθια έχουν έναν αγνό σκοπό και μέσα από τις παραβολές τους αναδεικνύουν και προωθούν τη δημιουργικότητα και την φαντασία. Τα παραμύθια μας παραδειγματίζουν και σχεδόν πάντα έχουν μια ευχάριστη κατάληξη. Ακόμα και το «κοριτσάκι με τα σπίρτα» του Χανς Κριστιαν  όσο λυπηρό παραμύθι και αν είναι έχει μια ωραία και συγκινητική ιστορία…. Το εν λόγο παραμύθι τελειώνει με αυτή τη παράγραφο «Το κοριτσάκι πέθανε και η γιαγιά της μετέφερε το πνεύμα της στον παράδεισο. Το επόμενο πρωί περαστικοί βρήκαν το νεκρό παιδί στην γωνιά, τριγυρισμένο από αναρίθμητα καμένα σπίρτα» πόσα μηνύματα παίρνουμε από αυτή τη παράγραφο; πόσα μηνύματα μπορούμε να πάρουμε διαβάζοντας ολόκληρο το παραμύθι;

Όσον αφορά τα video games δεν μπορώ να σκεφτώ έστω και ένα από τα εμπορικά που να έχει καλή κατάληξη, να προωθεί καλά πρότυπα ή να δημιουργεί υγιή ανταγωνισμό.

Όπως και να έχει οφείλουμε να συζητάμε και να προτρέπουμε τα παιδιά στο παραμύθι και το βιβλίο, να αφιερώνουμε χρόνο πάνω τους και να μην  στρεφόμαστε στην εύκολη λύση του video games ούτε για δώρο. Τα μηνύματα που  μπαίνουν στο υποσυνείδητο είναι πολλά και θέλουν διαχείριση…»

Μαρία Ανδ. Σταμπουλοπούλου  (Ειδική Παιδαγωγός)

Οι βασικές συμβουλές που μπορούν να ακολουθήσουν οι γονείς/εκπαιδευτικοί σε σχέση με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια είναι οι εξής:

-Αφιερώστε λίγο από τον ελεύθερο χρόνο σας παίζοντας παρέα με το παιδί σας τα ηλεκτρονικά του παιχνίδια. Αν σας τρομάζουν τα περίπλοκα εικονικά περιβάλλοντα, ζητήστε από το παιδί να σας βοηθήσει να κατανοήσετε τον τρόπο λειτουργίας των παιχνιδιών αυτών.

-Θέστε κανόνες. Συμφωνείστε με το παιδί τον αριθμό των ωρών που θα μπορεί να ασχολείται με το ηλεκτρονικό παιχνίδι.

-Χρησιμοποιήστε τα εργαλεία γονεϊκού ελέγχου που παρέχει η πλειοψηφία των παιχνιδομηχανών για να ελέγχετε το χρόνο που δαπανά το παιδί αλλά και το περιεχόμενο των παιχνιδιών. 

-Παροτρύνετε το παιδί να κάνει συχνά διαλλείματα κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού και να χαλαρώνει αφού τελειώσει το παιχνίδι και προτού πάει για ύπνο.

 Μαρίνα Ζωτάκη ( Σύμβουλος Εκπαίδευσης & εθελοντικών Δράσεων Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ, four ELEMENTS NGO with International Activity)

2: «Κατά την διάρκεια του ύπνου ο εγκέφαλος επεξεργάζεται όλες τις πληροφορίες της ημέρας, πόσο μάλλον τις πιο πρόσφατες. Δεν είναι τυχαίο πως τα παραμύθια που διαβάζονται στα παιδιά εμπεριέχουν ηθικά μηνύματα για το καλό που τελικά «νικάει» το κακό, συμπεριφορά που στόχος είναι να υιοθετηθεί από το παιδί στην πραγματική του ζωή.

Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που τα ηλεκτρονικά παιχνίδια προκαλούν άγχος, στρες, απογοήτευση λόγω ήττας και άλλα αρνητικά συναισθήματα ή ακόμη χειρότερα, περιλαμβάνουν έντονες σκηνές βίας,  που όλα αυτά επεξεργάζονται ασυναίσθητα στην διάρκεια του ύπνου επαναλαμβάνονται, ή και συχνά συγκρούονται με τα υπόλοιπα μηνύματα που λαμβάνει το παιδί ως σωστή συμπροφορά. Κάτι τέτοιο είναι φυσικό επακόλουθο να  προκαλεί διαταραχές στον ύπνο».

Θεοφάνης Μαλκίδης Διδάκτωρ κοινωνικών και πολιτικών επιστημών

«Θα ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρον η έρευνα για τις γνώσεις και ειδικότερα για την ελληνική ιστορία και τη σύνδεσή τους με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια να γινόταν μέσα από τα σχολικά βιβλία που διανέμονται στην Ελλάδα σε δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο. Αλλά, δυστυχώς, τα βιβλία του δημοτικού έχουν μετατραπεί σε βιβλία μαγειρικής (!), η ιστορία υμνεί τον Κεμάλ και προσεγγίζει τα ζητήματα του Ελληνισμού με όρους στοιχήματος (!), ενώ στο Γυμνάσιο και το Λύκειο, η συγκεκριμένη προσέγγιση συνεχίζεται αναβαθμισμένη...Μέχρι να αλλάξουν οι παραπάνω συνθήκες στο σχολείο, οφείλει η οικογένεια να (ξανα)γίνει σχολείο, όπως ήταν πάντοτε. Για το μέλλον των παιδιών μας και της πατρίδας μας».

Χριστιάννα Κουγιουμτζόγλου (Ελεύθερος επαγγελματίας, χειροποίητες κατασκευες και παιδικό δώρο)

Αν τα ηλεκτρονικά έχουν αντικαταστήσει τα παραμύθια και τη λογοτεχνία....δεν ξέρω σε επίσημα στατιστικά τι συμβαίνει, απο παρατήρηση όμως και συζητήσεις με άλλους γονείς φαίνεται οτι αυτό τείνει να συμβεί!
Τα παιδια, όπως και οι ενήλικες βέβαια, ενθουσιαζονται με ο,τι νέο τεχνολογικό μέσο κυκλοφορεί και παρέχει άπειρες επιλογές κ δυνατότητες σε παιχνίδι και πληροφόρηση κι αυτό δεν ειναι κακό! Το πρόβλημα υπάρχει απο τη στιγμή που η χρήση αυτών γίνεται αλόγιστη οπότε και βλέπει κανεις ολοένα και νεότερους σε ηλικία χρήστες να εθίζονται τόσο πολυ που φθάνουν σε σημείο ´´αποβλακωσης ´´ ( καθόλου επιστημονικός ο όρος αλλα σίγουρα περιγραφικος!)
Κατι τέτοιο βέβαια δε κινδυνεύει κανένα παιδί να πάθει ακούγοντας παραμύθια ή διαβάζοντας λογοτεχνία. Οι εικόνες που φτιάχνει με τη φαντασία το μυαλουδάκι ενός παιδιού , δε συγκρίνονται με τίποτα με τις εικόνες που ένα παιδί βλέπει γρήγορα να εναλλάσσονται σε ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι  που κουράζουν τελικά τον εγκέφαλο αντί να τον διεγείρουν!

Μέτρο στην χρήση των ηλεκτρονικών παιχνιδιών ,  καινουρια δημιουργικά ερεθίσματα μέσα απο τη φύση και τα βιβλία ειναι η ισορροπία που πρέπει εμείς οι γονείς να κρατήσουμε, για βοηθήσουμε τα παιδια μας να συνεχίσουν να φαντάζονται και να σκέφτονται! Γιατι , μπορεί για πολλούς γονείς να ειναι βολικό να απασχολούνται τα παιδια τους με ηλεκτρονικά παιχνίδια αντί να τα απασχολουνε οι ίδιοι,   αλλα ας αναλογιστούμε όλοι επιτέλους τις αρνητικές συνέπειες  αυτής της   κατάστασης!

Ζωή Νικητάκη (αφηγήτρια παραμυθιών, ζωγράφος - εικονογράφος, συγγραφέας)

1-Nαι, είναι γεγονός πως στην εποχή μας όλο και πιο πολύ και όλο και από μικρότερες ηλικίες τα παιδιά είναι πια εξοικειωμένα με τη χρήση του διαδικτύου και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Ήδη στην ηλικία των τριών ετών τα παιδιά σερφάρουν στο διαδίκτυο με ευκολία και χειρίζονται ιστοτόπους που σε άλλες εποχές θα ήταν αδιανόητο. Έχουν πρόσβαση στην πληροφορία σε πολλούς τομείς και επίπεδα και αναπτύσσουν κάποιες λειτουργίες πρωτοφανείς συγκριτικά με προγενέστερες εποχές. Η τεχνολογική εξέλιξη σε πολλούς τομείς δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστη και την ανάπτυξη των παιδιών της σύγχρονης εποχής, τα οποία έρχονται με κάποιες ποιότητες και δυναμικές που δεν διέθεταν τα παιδιά προηγούμενων εποχών. Αυτό βέβαια, δεν είναι απαραίτητα κακό, μιας και τα παιδιά που έρχονται στον κόσμο μας πια, προετοιμάζονται να ανταποκριθούν στις μεγάλες αλλαγές που συμβαίνουν στον πλανήτη μας και οι οποίες μάλιστα, πρόκειται να ενταθούν ακόμα πιο πολύ.

Ωστόσο, αρκετές φορές, παρατηρείται μια ανεξέλεγκτη και χωρίς διάκριση χρήση του διαδικτύου και κυρίως των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, που πολλές φορές εμπεριέχουν βία σε μεγάλο βαθμό και μυούν το παιδί από τα πρώτα βήματά του σε μια αρνητική όψη της ζωής. 

Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια πριν από τον ύπνο, σαφώς και δεν αποτελούν παράδειγμα για προτροπή, αλλά για αποφυγή. Είναι πολύ σημαντικές οι εικόνες που θα σχηματίσει και θα κουβαλήσει στη ψυχή του το παιδί πριν από τον ύπνο, γι΄αυτό και δεν είναι τυχαία η αφήγηση των παραμυθιών τη νύχτα. Το παραμύθι έχει σπουδαία παιδαγωγική και θεραπευτική λειτουργία και αξία και καλό θα είναι να μπορέσουν οι γονείς να αντιληφθούν την αλήθεια τούτη για τη διάπλαση του ψυχισμού των παιδιών τους για τη διαπαιδαγώγισή τους και την προετοιμασία για το ταξίδι μύησης της ψυχής τους. Το παραμύθι μπορεί να ηρεμήσει το παιδί, να του δώσει εικόνες και εναύσματα για να συνεχίσει τα ταξίδια στον κόσμο της φαντασίας μα και της ψυχής του κατά τη διάρκεια του ύπνου. Η φωνή του γονιού και η εμψύχωση από αυτόν του παραμυθιού, μπορεί να ενδυναμώσει ακόμα πιο πολύ τη σχέση αγάπης και εμπιστοσύνης  με το παιδί. Ο γονιός καλείται να αφυπνιστεί ο ίδιος για να μπορέσει να κατανοήσει πως σε καμιά περίπτωση το ηλεκτρονικό παιχνίδι δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη ζωντανή αφήγηση του παραμυθιού πριν τον ύπνο.   

3- Οι γονείς έχουν μεγάλο χρέος και ευθύνη για την υγιή και ισορροπημένη ανάπτυξη των παιδιών τους. Συχνά παραπονιούνται για έλλειψη συγκέντρωσης των παιδιών, για υπερκινητικότητα, για επιθετικότητα και αύξηση κάποιων συνδρόμων που έχουν αυξηθεί στην εποχή μας.

Από την άλλη όμως, έχουν αναρωτηθεί, πόσο ουσιαστικά ασχολούνται με τη διαπαιδαγώγιση των παιδιών τους; Διαθέτουν χρόνο αληθινό για να επικοινωνήσουν μαζί τους, για να τα αφουγκραστούν, για να τα αγκαλιάσουν, για να τα γνωρίσουν, να τα κατανοήσουν, να τα αγαπήσουν από την αρχή; Πόσο συχνά παίζουν μαζί με τα παιδιά τους; Πόσο συχνά εφευρίσκουν παιχνίδια, αλληλοεμπνέονται και συνδημιουργούν παιχνίδια μαζί με τα παιδιά τους; Πόσο συχνά αφιερώνουν χρόνο να κάνουν μία παύση και να αφουγκραστούν τις ανάγκες της ίδιας τους της ψυχής, για να μπορέσουν έπειτα να επικοινωνήσουν και με τη ψυχή των παιδιών τους; 

Νομίζω πως τα παραπάνω ερωτήματα μπορούν να βοηθήσουν έναν γονέα να ξαναθυμηθεί αυτά που έχει λησμονήσει ή έχει θάψει επιμελώς εντός του.

Το μαγικό κλειδί στην όλη διαδικασία είναι η Αγάπη, μ΄αυτό το κλειδί μπορεί ο γονιός να βρει τις λύσεις, όπως για παράδειιγμα, να ξεκινήσει να αφιερώνει χρόνο ουσιαστικό και αληθινό με το παιδί του, να κερδίσει από την αρχή την εμπιστοσύνη και την αγάπη του. Να μην είναι παρεμβατικός και ελεγκτικός, αλλά να σέβεται την ιδιαιτερότητα του παιδιού του και τις ξεχωριστές ανάγκες το. Με διακριτικότητα να παρακολουθεί τα παιχνίδια που το παιδί επιλέγει στο διαδίκτυο, αλλά και τους ιστοτόπους που χειρίζεται. Δεν μπορεί να επιβάλλει στο παιδί να διαβάζει, να είναι δημιουργικό και να μην απορροφάται από το διαδίκτυο, αν ο ίδιος δεν είναι δημιουργικός, αν ζει μια ζωή επίπεδη, χωρίς έμπνευση και τον περισσότερο ελεύθερο χρόνο του τον αναλώνει μπροστά από την ηλεκτρονική οθόνη ή την οθόνη της τηλεόρασης.

Οι αλλαγές ξεκινούν πάντα από μέσα μας και μιας και τα παιδιά αντιλαμβάνονται πάντα ακόμα και αυτά που δεν λέγονται και μερικές φορές ακόμα και αυτά που δεν είναι ορατά, οφείλουμε ως γονείς και ως παιδαγωγοί να ενσκήψουμε με αγάπη και σεβασμό και να ακούσουμε αυτά που η ψυχή υπαγορεύει.

Και θυμηθείτε πως τα παιδιά κουβαλάνε τον Σπόρο του αυριανού κόσμου. Από μας εξαρτάται αν ο Σπόρος αυτός μαραθεί η χαθεί

ή αν θα γίνει Δέντρο που θα ανθίσει και θα καρποφορήσει.