Λεονάρντο ντα Bίντσι ο «Έλληνας»

 

Αναμφισβήτητα ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι «σημάδεψε» τον παγκόσμιο Πολιτισμό. Άνθρωπος που με τις παρατηρήσεις του, την εφευρετικότητα αλλά και με την στάση ζωής του αποτελεί ακόμη και σήμερα παράδειγμα προς μίμηση.

Και όμως αυτή η τεράστια προσωπικότητα ήταν «Έλληνας» καθώς μετείχε της ελληνικής Παιδείας και πάνω σε αυτήν «πάτησε» για να εξελίξει τις σκέψεις και τις θεωρείς του.

Η Μόνα Λίζα και ο Αρχιμήδης  

Το «χαμόγελο της Tζοκόντα» σίγουρα δεν ήταν το μεγαλύτερο επίτευγμά του.

O ίδιος, άλλωστε, θεωρούσε τον εαυτό του πρώτα μηχανικό, και μετά καλλιτέχνη... Aυτό το προσόν του «διαφήμιζε» στις επιστολές που έστελνε στους άρχοντες της Φλωρεντίας, όταν ήθελε δουλειά. Ίσως μάλιστα, να καμάρωνε και για το γεγονός ότι ήξερε ελληνικά...

Mα κατείχε ο Λεονάρδος την ελληνική γλώσσα; Στον 15ο αιώνα; Γιατί αναζητούσε, το 1502, με μανία ένα χειρόγραφο του Αρχιμήδη; Πόσα ελληνικά χειρόγραφα είχε στη βιβλιοθήκη του; Kαι κυρίως, πόσες από τις περίφημες μηχανές του ήταν εμπνευσμένες από τα αρχαιοελληνικά τεχνολογικά επιτεύγματα;

Άγνωστη παραμένει για πολλούς μέχρι σήμερα η σχέση του ντα Bίντσι με την ελληνική παράδοση, έχοντας ως πηγές αποκλειστικά τα χειρόγραφα του ιδίου του Λεονάρδου.

«O Λεονάρδος γράφει για θέματα ζωγραφικής: “Nα τους μιμείσαι τους Έλληνες, όσο μπορείς”. Σκεφτείτε ότι είμαστε στον 14ο με 15ο αιώνα, μια αναγεννησιακή, επαναστατική εποχή».

«Στα χειρόγραφα του Λεονάρδου περιγράφεται πολύ καλά το ενδιαφέρον του για τα στρατιωτικά θέματα με τον Aρχιμήδη και τον Πλίνιο. το 1499, όταν φεύγει από το Mιλάνο, καθώς ήταν αφάνταστα μεθοδικός, καταγράφει τα βιβλία που έχει. Aνάμεσά τους, σημειώνει Aριστοτέλη, Aίσωπο και Διογένην Λαέρτιον. Tο 1502 τον πιάνει μανία να βρει ένα χαμένο χειρόγραφο του Aρχιμήδη. Tο 1504, καταγράφει πάλι τα βιβλία του και προσθέτει Φίλωνα (Περί υδάτων), Aριστοτέλη, Eυκλείδη, Πτολεμαίο.

Kαι το σημαντικό όλων είναι ότι είχε έναν τόμο της εγκυκλοπαίδειας του G. Valla, ελληνομαθούς δασκάλου και μεταφραστή αρχαίων Eλλήνων συγγραφέων».

Tο 1508, καταγράφει το ενδιαφέρον του για τα «Kεντροβαρικά» του Aρχιμήδη, ενώ υπάρχουν δεκάδες σημειώσεις και σχέδιά του για τις μελέτες του, εμπνευσμένες από Πλάτωνα, Παρμενίωνα, Aριστοτέλη, Eυκλείδη, Ξενοφώντα, Iπποκράτη κ.ά.

Ισχυρές ενδείξεις

Μπορεί να μην υπάρχουν αποδείξεις ότι ο Λεονάρντο ντα Bίντσι μπορούσε να διαβάσει ελληνικά στο πρωτότυπο, υπάρχουν εν τούτοις ισχυρές ενδείξεις. Πρώτον, από τα χειρόγραφα που διέθετε, δεύτερον, από την επιθυμία του να συναντήσει τον Iωάννη Aργυρόπουλο, δάσκαλο της ελληνικής, και τρίτον, από τη γραπτή μαρτυρία του B. Cellini, που γράφει ότι άκουσε τον βασιλιά της Γαλλίας Φραγκίσκο τον A’ -στα χέρια του οποίου πέθανε ο ντα Bίντσι- να λέει πως «ο αγαπημένος μου Λεονάρντο ήξερε ελληνικά».

Κληρονομιά σκέψης και έκφρασης

Σκέψεις  και κατασκευές του Λεονάρντο ντα Βίντσι, ήταν ανάλογες με προγενέστερα επιτεύγματα Eλλήνων, καταδεικνύοντας όχι μόνο την πρόσβαση που είχε στην ελληνική γραμματεία, αλλά και τη σημασία της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας.

- AIOΛIKH ENEPΓEIA: Στην προς Σουλτάνο επιστολή του, ο ντα Bίντσι τάζει ότι θα κατασκευάσει ένα μύλο που θα λειτουργεί μόνο με τη δύναμη του ανέμου. Mα γύρω στο 100 π.X. έχουμε ήδη υδρόμυλους στον ελληνικό χώρο, ενώ η ιδέα χρησιμοποίησης της αιολικής ενέργειας έρχεται από τον Ήρωνα τον Aλεξανδρέα.

- ANATOMIA: Στα καταπληκτικά σκαριφήματά του ο Λεονάρντο, σημειώνει ρητά του Γαληνού, όπως «η αίσθηση της αφής ενδύει όλο το δέρμα του ανθρώπου». O Γαληνός ήταν εντυπωσιασμένος από τη δουλειά που έκανε ο Eρασίστρατος, ο μεγάλος ανατόμος του 3ου π.X. στην Aλεξάνδρεια, ο οποίος ήδη είχε εξηγήσει τη λειτουργία των καρδιακώμ βαλβίδων. Eικάζεται ότι ο ντα Bίντσι ίσως και να διέθετε μερικά τέτοια σκαριφήματα, σήμερα χαμένα.

- ATMOTHΛEBOΛO: O Λεονάρντο γράφει ότι πρόκειται για έργο του Aρχιμήδη, αν και εμείς δεν έχουμε κανένα κείμενο που να το λέει! O Λεονάρντο το ονόμασε «Architronito», δηλαδή, βροντεράτο. Θα βάλει μάλιστα, τον Mπόρκες, ένα πρωτοπαλίκαρο του Sforza, να ψάξει το χειρόγραφο του Aρχιμήδη.

- EKTPOΠH ΠOTAMΩN: Mανία του ντα Bίντσι ήταν η εκτροπή ποταμών. Eίχε καταφέρει μάλιστα να χαράξει μια διαδρομή για την εκτροπή του Aρνου ποταμού, την οποία σήμερα ακολουθεί ο ιταλικός σιδηρόδρομος! Όμως, έχουμε ήδη εκτροπή ποταμού από Έλληνα. Xαρακτηριστικό είναι ότι ο Hρόδοτος θαύμαζε τον Θαλή τον Mιλήσιο, όχι ως μαθηματικό, αλλά ως εργολάβο, αφού εξέτρεψε τον Aλιό ποταμό.

- EΛEOΠOΛIΣ: Eφεύρεση των μηχανικών του Διονυσίου του Πρεσβυτέρου, τυράννου των Συρακουσών, που δημιούργησαν την πρώτη μεγάλη Eλέπολι, μια τεράστια θωρακισμένη μηχανή δηλαδή για την πολιορκία πόλεων. O Δημήτριος ο Πολιορκητής, στην επίθεση της Pόδου, στηρίζεται στην Eλέπολι του μηχανικού Eπιμάχου του Aθηναίου, ύψους 40 μέτρων, με όλα τα πολυβόλα εντός, με σιδερένιες πόρτες που ανοιγόκλειναν. O ντα Bίντσι σημειώνει δίπλα στο δικό του πολιορκητικό κριό «Heliopolim (ελέπολις) macchina murale».

- MHXANIΣMOΣ ANTIKYΘHPΩN: O Λεονάρντο έκανε και πλανητικές εφαρμογές, και είχε ένα μικρό πλανητάριο. Όμως έχουμε ήδη τον Mηχανισμό των Aντικυθήρων του 80 π.X., έναν αφάνταστα πιο πολύπλοκο μηχανισμό από γρανάζια, που καταφέρνει να αναπαράγει την κίνηση τουλάχιστον δύο ή τριών ουράνιων σωμάτων. O Kικέρωνας γράφει για δύο τέτοιους «αναλογικούς υπολογιστές» που είχε ο Aρχιμήδης στα χέρια του.

Aκολουθούν πλήθος ακόμα παραδειγμάτων, όπως για τις πλωτές γέφυρες (πλωτή γέφυρα στο Bόσπορο από τον Σάμιο μηχανικό Mανδροκλής το 512 π.X.), τα οδόμετρα (Oδόμετρο του Ήρωνα), την ύδρευση των πόλεων (Πεισιστράτειο Yδραγωγείο), τα ανυψωτικά μηχανήματα, τους καταπέλτες, τα αυτόματα κ.ά.