Μελαγχολία των Χριστουγέννων: Κλείνοντας παιχνιδιάρικα το μάτι

Γράφει η Ψυχολόγος Μαρία Τσαλματζα
Χριστούγεννα
Δεν περιμένω όμως τίποτα πια
Τον Αι Βασίλη απλώς τον λέγαν μπαμπά
Κι είν' ένας πρώην Έλλην αριστερός
Ένας θνητός
Με τ' όνειρό του δίχως στέγη καμιά
Και το ανοιξιάτικο κορίτσι μαμά
Πλακώνεται απ' τη συνταγή την παλιά
Οι μυρωδιές μυρίζουν κάτι βαρύ
Κάποια πληγή
Που απλώς δεν θέλουμε ν' ανοίξει ξανά
Χριστούγεννα

Τα πλεϊμομπίλ μου είν' εξαιτίας μου κουτσά
Σβησμένα στη σαμπάνια βεγγαλικά
Ίσως για κάποιους νά 'ναι ακόμα γιορτή
Μα ποιοι είν' αυτοί;
Ζουν σε θερμοκοιτίδες ή σε χωριά;
……….
Επέλεξα να ξεκινήσω το συγκεκριμένο άρθρο μέ κάποιους στίχους από το τραγούδι του Φοίβου
Δεληβοριά «Χριστούγεννα». Είναι ένα όμορφο με εκπληκτική μελωδία κομμάτι. Και είναι ένα κομμάτι με το οποίο κάποιοι από εμάς μπορεί κατά καιρούς να το ακούμε και να ταυτιζόμαστε απόλυτα με τη μελαγχολία και τη θλίψη που εκφράζει, ενώ άλλες φορές να το ακούμε χαμογελώντας, κλείνοντας το μάτι παιχνιδιάρικα και επιλέγοντας μόνο τη γλυκιά του μελωδία.
Κι εδώ που τα λέμε δεν είναι υπέροχο όταν ένας «μπαμπάς», ένας «θνητός» ντύνεται «Αι- Βασίλης»; Όταν υπάρχουν «μυρωδιές» στο σπίτι και ας μυρίζουν και «κάτι βαρύ»; Συνήθως ευθύνεται το λιωμένο βούτυρο. Και όταν ένα παιδί, ενήλικας πια, έχει να θυμηθεί τα «κουτσά του «πλεϊμομπίλ»; Με μια πρώτη ματιά, πιο ενήλικη, πιο ρεαλιστική, χωρις την παιδική αθωότητα και με όλες αυτές τις έγνοιες και τις ευθύνες που έχει να αντιμετωπίσει ένας ενήλικας, ίσως αυτά είναι αφορμή για συναισθήματα λύπης, θλίψης, μελαγχολίας. Ειδικά όταν οι πρωταγωνιστές της παιδικής του ηλικίας δεν είναι πια στη ζωή ή όταν οι πρωταγωνιστές της ενήλικης ζωής έχουν γίνει έγνοιες και προβλήματα από τα οποία «δεν περιμένω τίποτα πια».
Ωστόσο, υπάρχει και μια δεύτερη ματιά. Μια δεύτερη ανάγνωση που λέει πόσο τυχερός μπορεί να είναι κάποιος που έχει/είχε γονείς που ήξεραν να κάνουν «ατμόσφαιρα» (ο «θνητός μπαμπάς» που ντύνεται Αι Βασίλης, το ανοιξιάτικο κορίτσι μαμά που προσπαθεί να αναβιώσει παλιές καλές συνταγές και να γεμίσει το σπίτι μυρωδιές). Και πόσο τυχερός είναι που μπορεί να θυμηθεί τα κουτσά πλέϊμομπίλ. Αυτο σημαίνει ότι τα χάρηκε και με το παραπάνω.



Στην ενήλικη ζωή όμως την «ατμόσφαιρα» καλούμαστε να την παράγουμε εμείς οι ίδιοι ή, όταν υπάρχει γύρω μας, να είμαστε σε θέση να την αναγνωρίσουμε και να γίνουμε μέρος της. Στην ενήλικη ζωή έχουμε υποχρεώσεις, ευθύνες, ματαιώσεις, μα πάνω απ’ όλα έχουμε επιλογές.
Ο τρόπος λοιπόν που θα ζήσουμε το γιορτινό κλίμα της Χριστουγεννιάτικης περιόδου αποτελεί κι αυτός μια επιλογή. Για πολλούς ανθρώπους η περίοδος αυτή συνδέεται με την πνευματικότητα, τη δημιουργία, την οικογενειακή θαλπωρή, τη ζεστασιά, την αγάπη, την ελπίδα, τα δώρα και πολλά ευχάριστα συναισθήματα. Υπάρχουν όμως άνθρωποι που δεν μπορούν να δουν αυτή την πλευρά των Χριστουγέννων. Συναισθήματα απογοήτευσης, θυμού, θλίψης, μελαγχολίας και έντονου στρες είναι αυτά που συνοδεύουν τα δικά τους Χριστούγεννα.


Τα δώρα έχουν «στοιχειώσει» το πνεύμα των Χριστουγέννων
Που οφείλονται όμως αυτά τα συναισθήματα; Ποιοι είναι οι λόγοι για τους οποίους μια τόσο φωτεινή περίοδος επισκιάζεται από συναισθήματα όχι και τόσο ευχάριστα;
Τα τελευταία κυρίως χρόνια έχει επικρατήσει να ταυτίζονται τα Χριστούγεννα με την ανταλλαγή υπέροχων ακριβών δώρων, με αστραφτερές εμφανίσεις, εντυπωσιακούς στολισμούς και ξέφρενα γλέντια. Η τηλεόραση, οι εορταστικές εκπομπές και οι διαφημίσεις συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας υπερβολικά ιδανικής εικόνας. Μη ρεαλιστικές προσδοκίες και φαντασιώσεις μιας ιδανικής οικογένειας και ενός ιδανικού περιβάλλοντος, είναι δυνατόν να έρθουν σε σύγκριση/ σύγκρουση με την καθημερινή πραγματικότητα του κάθε ανθρώπου και να προκαλέσουν αισθήματα μειονεξίας, απογοήτευσης, θυμού και συνεπώς απόσυρσης από το εορταστικό κλίμα, καθώς το τηλεοπτικό πρότυπο αρνείται πεισματικά να βγει από την οθόνη.


Ας γίνουμε ξανά παιδιά
Ας θυμηθούμε επίσης τις σχολικές μας εκθέσεις, κυρίως αυτές που γράφαμε και κάποιοι γράφουν ακόμη στη Β’ και Γ’ Λυκείου, και ας αναφερθούμε στον υπερκαταναλωτισμό. Όπως και πολλές άλλες εορταστικές αφορμές, η περίοδος των Χριστουγέννων έχει εμπορευματοποιηθεί και έχει επικρατήσει η ιδέα ότι για να είναι κανείς στο «κλίμα» των Χριστουγέννων οφείλει να ξοδεύει, να «καταναλώνει». Άνθρωποι που η οικονομική τους κατάσταση δεν ευνοεί μια τέτοιου είδους συμμετοχή στο «εορταστικό πνεύμα» είναι επόμενο να ζορίζονται, να δυσκολεύονται, να οδηγούνται σε συγκρούσεις με το σύντροφο ή την οικογένειά τους και να προτιμούσαν να μην έχουν έρθει ποτέ τα Χριστούγεννα. Από την άλλη πλευρά μπορεί να οδηγηθούν σε υπερβολική σπατάλη, θεωρώντας πως έτσι θα «μπουν» στο πνεύμα των γιορτών. Θα χρειαστεί, όμως, να αναμετρηθούν με τις συνέπειες αυτής της ενέργειας μετά το τέλος της εορταστικής περιόδου. Συνήθως, αυτός είναι και ένας από τους λόγους της μεθεόρτιας μελαγχολίας.


Υπέρμετρη δραστηριότητα
Η περίοδος αυτή είναι επίσης μια περίοδος υπέρμετρης δραστηριότητας. Οι άνθρωποι καλούνται να συνδυάσουν τη δουλειά, τα ψώνια, τις προετοιμασίες, τις αυξημένες κοινωνικές υποχρεώσεις, τη διασκέδαση. Όλα αυτά είναι απλά υπέροχα. Όταν όμως γίνονται με πίεση και επειδή «πρέπει», είναι δυνατόν να προκαλέσουν ένταση και αύξηση του στρες. Η κατανάλωση υπερβολικής ποσότητας φαγητού και αλκοόλ σε συνδυασμό με ελάχιστο ύπνο, είναι επίσης πιθανό να οδηγήσει σε σωματική και ψυχική καταπόνηση.
Η περίοδος των Χριστουγέννων συμπίπτει με το τέλος του Χρόνου και το ξεκίνημα ενός νέου. Για πολλούς ανθρώπους λοιπόν είναι μια περίοδος απολογισμού και ανασκόπησης της χρονιάς που πέρασε. Ενδεχομένως, κάποιοι άνθρωποι να έχουν να θυμηθούν απώλειες και καταστάσεις καθόλου ευχάριστες. Η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, το πένθος, η απουσία του από το οικογενειακό τραπέζι είναι πιο έντονη τη συγκεκριμένη περίοδο. Το διαζύγιο ή η διακοπή μιας συντροφικής σχέσης είναι επίσης πιθανό να φαίνονται πιο οδυνηρά και να εγείρουν συναισθήματα έντονης μοναξιάς. Η παραίτηση ή η απόλυση από τη δουλειά μπορεί να οδηγούν σε αίσθημα αποτυχίας και έντονης αβεβαιότητας για τη χρονιά που έπεται. Η μετακόμιση σε ένα καινούριο μέρος, οι επαγγελματικές υποχρεώσεις, ή άλλου είδους υποχρεώσεις (πχ. μια νοσηλεία) που θέλουν το άτομο να είναι μακρυά από το οικείο περιβάλλον και τους αγαπημένους του ανθρώπους τις γιορτινές αυτές μέρες, είναι επίσης πιθανό να δημιουργούν συναισθήματα έντονης νοσταλγίας, θλίψης και μελαγχολίας.


Αντιμετώπιση
Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε όλα αυτά τα δυσάρεστα συναισθήματα που γίνονται πιο έντονα με την αφορμή των γιορτών;
Χαρά, ενθουσιασμός, αγάπη, λύπη, θλίψη, μελαγχολία, εγρήγορση, ζωντάνια, έρωτας, λαχτάρα, επιθυμία, θυμός και πολλά, μα πάρα πολλά άλλα, είναι όλα συναισθήματα. Άλλα περισσότερο και άλλα λιγότερο έως καθόλου ευχάριστα ή επιθυμητά. Όλα όμως χρήσιμα και απαραίτητα συστατικά της λέξης που ονομάζουμε ΖΩΗ. Οπότε πρώτα απ’ όλα έχουμε να αποδεχτούμε και να κατανοήσουμε αυτά τα συναισθήματα.
Μπορεί να υπάρχουν σημαντικοί λόγοι για να νιώθουμε θλίψη. Δεν χρειάζεται λοιπόν να κάνουμε πως δεν υπάρχει. Αρκεί ο κάθε άνθρωπος να αντιμετωπίσει τον εαυτό του με τρυφερότητα και να του δώσει τη δυνατότητα να ζήσει τα Χριστούγεννα με τον δικό του μοναδικό τρόπο.
Κάποιες φορές, το να αξιοποιήσουμε τον χρόνο των διακοπών κάνοντας απλά πράγματα, όπως η ανάγνωση ενός βιβλίου, ένας περίπατος στη γειτονιά με άλλη οπτική, η δοκιμή μιας νέας συνταγής μαγειρικής μπορεί να προσφέρουν ιδιαίτερη ικανοποίηση και απόλαυση.
Τα τηλεοπτικά πρότυπα και οι διαφημίσεις προβάλλουν μια ιδανική πραγματικότητα. Η πραγματικότητα ωστόσο που διανθίζεται με απλές, προσωπικές πινελιές και που μοιράζεται με πραγματικά αγαπημένους ανθρώπους μπορεί να είναι ακόμα πιο ιδανική και πιο γιορτινή. Τα πολυτελή σπίτια, οι πανάκριβοι στολισμοί, οι λαμπερές εμφανίσεις είναι απλά το ντεκόρ. Η ουσία βρίσκεται μακριά από όλα αυτά. Η δυνατότητα να φτιάξουμε «ατμόσφαιρα» μπορεί να πηγάζει σε ένα τρυφερό χαμόγελο και μόνο.
Υπάρχουν επίσης άνθρωποι που μπορεί να μην έχουν κάποια πρόσκληση για τα Χριστούγεννα. Αφενός, μπορεί να προσκαλέσουν αυτοί πρώτοι. Χωρίς να χρειάζεται να περιμένουν. Αφετέρου, αν θέλουν να βρίσκονται με κόσμο και να νιώσουν το αίσθημα της προσφοράς μπορεί να απευθυνθούν σε ιδρύματα και να συμμετέχουν στις γιορτινές τους εκδηλώσεις. Ακόμη και αν φαίνεται λίγο ή αν φαίνεται βήμα απόγνωσης δεν έχουμε παρά να σκεφτούμε τη χαρά που κάτι τέτοιο προσφέρει σε αυτούς τους ανθρώπους.